Читайте также:
|
Әлеуметтік жағдай -уақыттың және орынның нақты жағдайындағы әлеуметтік құрылымның әртүрлі элементтерінің өзара әрекеттестігінін қорытындысы. Бұл әр түрлі факторлардан сыналған күрделі, көп жақты құбылысты көрсетеді. Девиантты мінез-құлық (лат. deviatio - ауытқу) - жалпыға ортақ ережелерден ауытқитын әлеуметтік іс-әрекет, осы ережелерді бұзатын адамдар мен әлеуметтік топтардың қылықтары; қабылданған құқықтық немесе моральдық нормаларды бұзған адамның мінез-кұлқы.[1]
Кең мағынасында девиантты мінез-құлық кез келген әлеуметтік ережелерден (мысалы, оның ішінде жағымды: батырлық, аса еңбек-қорлық, альтруизм, өзін құрбан ету, аса үлкен рөл ойнау, жетістіктермен қатар, жағымсыз: қылмыс, қоғамдық тәртіпті бұзу, адамгершілік ережелерін, дәстүрді, әдет-ғұрыптарды аттап өту, өзіне-өзі қол жұмсау және т.б.) ауыт- қушылықты білдіреді.
Ал, тар мағынасында қалыптасқан құқықтық және өнегелік ережелерді тек белінен басып, аттап өту деп түсініледі. Мүндай девиантты мінез-құлық әлеуметтік өмірді ыдыратып, әлеуметтік аномияға әкеп соқтырады. Ол конформизмге қарама-қарсы. Девиантты мінез-құлық әлеуметтік себептері қоғамның мәдени құндылықтары мен оларға қол жет- кізудің әлеуметтік қолдау тапқан құралдарының арасындағы алшақтықта (Р.Мертон), әлеуметтік құндылықтардың, ережелердің, қатынастардың әлсіздігі мен қарама-қайшылықтығында (Э.Дюркгейм). Девиантты мінез-құлыққа жауап ретінде қоғам немесе әлеуметтік топ арнайы әлеуметтік санкциялар қолданып, өз мүшелерін ондай қылықтары үшін жазалайды.
Девианттық мінез-құлық әлеуметтенудегі девиантты мінез-құлық тұжырымдамасын қалыптастырған француз әлеументтанушысы Эмиль Дюркгейм. Ол әлеуметтік девиацияны түсіндіру үшін аномия тұжырымдамасын ұсынды. «Аномия» термині француз тілінен аударғанда ұжымның, заңның болмауы. Ал, Роберт Мертон мінез-құлық ауытқушылығының себебін қоғамның мәдени мақсаттары мен оған жетудің әлеуметтік мақұлданған жолдарының арасындағы үйлеспеушілік деп түсіндіреді. Девиантты мінез-құлықтың сыртқы физикалық жағдайларына климаттық, геофизикалық экологиялық факторларды енгіземіз. Мысалы, шу,геомагниттік, өзгеріс, таршылық, т.б жағдайлар үрей туғызып агрессивті және басқа да қажетсіз мінез-құлықтың көрінуінің бір себебі болады. Сонымен бірге әлеуметтік орта әсерлері де өз ықпалын тигізеді:
-қоғамдық үрдістер (әлеуметтік-экономикалық жағдай, мемлекеттік саясат, салт-дәстүр, бұқаралық ақпарат құралдары, т.б.);
-тұлға бар әлеуметтік топ мінездемесі (этикалық құрылым, әлеуметтік мәртебе, референтті топ,);
- микроәлеуметтік орта (отбасының өмір стилі және деңгейлері, отбасындағы өзарақарым-қатынас типі, отбасындағы тәрбие стилі, достар, басқа да маңызды адамдар).
55. Ұлтаралық некенің өмір сүру ерекшеліктеріне мысал келтіріңіз.. Ортақ территориясына, экономикасына, тіліне, мәдениетіне, ұлттық танымына және белгілі бір мемлекетке бірігуіне байланысты біріккен адамдар қауымдастығы. Қазіргі таңда отбасы мәселесі, соның ішінде ұлтаралық неке мәселесі ғалымдарымыздың қызығушылығын арттыруда. Әлеуметтану ғылымында ұлтаралық некенің өз орны бар деуге болады. Бұл проблема тек біздің елімізге ғана тән емес, сонымен қатар, көпұлтты елдерге де тән құбылыс. Құрамында көп ұлты бар елдерде ұлтаралық некеден арылу мүмкін емес. Бұл мәселе әрдайым сол елдің ғалымдарын толғандыратын мәселе болып табылады. Ұлтаралық некенің қалыптасуы – бұл әлемнің әртүрлі елдеріндегі қазіргі кезеңдегі орын алып отырған ұлтаралық қатынастардың даму процесінің көрінісі. Бұл процесс интернационалдық тәрбиемен, ұлтаралық қатынас мәдениетімен, ұлтаралық байланыс деңгейімен өте тығыз байланыста болады және де осы мәселелердің бәрі еліміздің әлеуметтік саяси өмірінде маңызды орын алады.
Сондай-ақ, ұлтаралық некенің таралуы мен көбеюі біздің елімізде билингвизм процесінің дамуына да тікелей ықпал етеді. Өйткені, ұлтаралық отбасында қостілділік қатынастың жекеше формасы болып табылады. Билингвизм – ұлтаралық, демек тілдік байланыстардың даму нәтижесінде қалыптасқан жағдай.
Ұлтаралық қарым-қатынас мәдениеті мемлекеттік, ұлттық және ресми тілдермен тығыз байланыста, сонымен қатар, олар оның элементінің негізі болып табылады. Яғни бұл біздің Конституциямызда анық көрсетілген. Ұлтаралық некеде қарым-қатынас жасау үшін барынша ыңғайлысы көбіне орыс тілі немесе қазақ тілі болып жататындығын атап көрсеткен жөн. Бұл түсінікті де: біздің еліміздегі қос тілділіктің негізгі формасы ұлттық тілде және ұлтаралық орыс тілінде сөйлеу болып табылады. Барлық жағдайларда, тілі жағынан бір-бірінен алшақ жатқан ұлт өкілдері некеге тұрса, ерлі-зайыптылар үшін, әлбетте орыс тілінде сөйлеу ыңғайлы. Сондықтан мұндай отбасыларда олардың балалары да орыс тілін еркін меңгеріп, жеңіл үйренеді. Көбіне балалар, егер ата-анасының қайсысы сол өңірдің түпкілікті халқының өкілі болып табылатын болса, соның ұлттық тілінде еркін сөйлейді. Азаматтар өздерінің балаларын қай тілде оқытқысы келсе, қоғам сол үшін тек құқықтар беріп қана қоймай, толық мүмкіндіктерді де ұсынады. Республикамызда әр түрлі тілде оқытатын, «әр түрлі тілді» деп аталатын мектептердің дамуы жақсы жолға қойылған. Өзінің құрылымы бойынша олар интернационализмнің талаптарына толықтай жауап береді: бір жағынан, мұнда әрбір оқушы, егер өзі немесе ата-анасы қаласа, ана тілінде оқиды, ал екінші жағынан мұнда әр түрлі ұлт балалары бірыңғай достық ұжымына біріккен. Әр түрлі тілде оқытатын мектептер тарихи және заңды құбылыс ретінде – көпұлтты республикамыздағы халыққа білім беру жүйесінің табиғи дамуы нәтижесінде қалыптасты. Некелесуді ұлттық белгілеріне қарай қарастыратын болсақ, он жыл бұрын қазақтармен бекітілген неке одағының үлесі 50%-ды, орыстармен - 43%-ды, немістермен 3%-ды құраса, 2012 жылы тиісінше 60, 35 және 2%-ға теңесті. Бұл дерек облыстың ұлттық құрамы құрылымының өзгеруімен сипатталады.
56. Тұлға конформизміне мысал келтіре отырып, осы мәселеге қатысты өз бағаңызды беріңіз.Конформизм дегеніміз адам мінез-құлқының бір түрі. Ол саналы түрде қоршаған ортадағы адамдардың көзқарасымен алшақтық байқағанына қарамастан іштей олармен келісімге барады. Конформизм - басқаның айтқанына көнгіштік, қоршаған ортадағы адамдармен қарым-қатынастың өзіне артық қиындық туғызбау үшін басқаның айтқанына көну, келісімге келу.
Әлеуметтік шындыққа бейімделу, икемделу бұл әлеуметтенудің мақсаты болып табылады, себебі, бұл қоғамның функциялануының міндетті шарты. Бірақ мұнда әдеттегі әлеуметтену процесінен тыс, жеке адамның қоғамдық қатынастар жүйесіндегі орнымен, оның әлеуметтік белсенділігімен байланысты шектен шығушылық болады. Бұл шектен шығушылық бейімделудің жағымсыз түрі болып табылады. Олардың бірі конформизм (лат.conformism – ұқсас, тәрізді) деп аталады. Конформизм – өз позициясының жоқтығымен, белгілі бір үлгіге ерумен, беделге бағынумен сипатталады. Конформизмнің әлеуметтік сипаттамасы – бұл конформды саналы адамның әр түрлі өмірлік жағдайда өзін ақтау мақсаты мен қателіктерін мойындамай түгелін жағдай ағымына жабуы.
57. Саяси әлеуметтану мен саясаттану ғылымдарының өзара байланыстылығы мәселесі
Саяси социология – саясат пен саяси қарым-қатынастарды зерттейтін социологияның саласы. Саяси өнер халықты бейбітшілік ішінде бірліте өмір сүруге үйретеді; ал өздері жалпылықты (саяси өнер) бейбітшілікте немесе соғыста өмір сүруді үйретеді.Саяси социология – саясат пен саяси қарым-қатынастарды зерттейтін социологияның саласы.Оның пәндік құрылымы және саясаттың социологиялық көрінісін ежелгі грек ойшылдары Платон мен Аристотель анықтап көрсетіп берген.Мемлекеттік социология теориясының негізі мен идеясының қалыптасуына, және кейбір саяси ғылымдары принциптерінің – саяси социологиялық пәндердің төркіндес жақтарының қалауына маңызды үлес қосқан адам – Аристотель. Алғашқы саяси социология екі пәннің проблематикасы мен тәсілін байланыстыратын ғылыми білім саласы ретінде көрінеді.Саяси социологтар мен социологияның бағдар тұтқан политологтар саясатты заңсыз әлеуметтік институттар және әлеуметтік құрылым талдамасы перспективасында қарастыруды ұсынды.Олар зерттеудің қажет екендігіне назар аударды, мысалы,тек қана мемлекеттік формалар емес,саяси тәртіп; сондай-ақ тек қана мемлекеттің сыртқы саясатын және олардың халықаралық саясат төңірегіндегі байланысын ғана емес, халықтың қарым-қатынасын, халықаралық ортаның жағдайын, аймақтық және ғаламдық мәселелердің де зерттелуін қолдады.Саяси социологияның ең бір маңызды мәселесі ретінде халықаралық қатынастар социологиясы мен сыртқы саясат мәселелеріне тоқталып өтсек. Платон мен Аристотельден бастап ғалымдар барлығына талдау жасайтын, оның квинтэссенциясын шығаратын түсіндіру жүйесін, категориясын және принциптерін табуға тырысты.Қазіргі кездегі батыс зерттеушілері, халықаралық қарым-қатынас – халықаралық қарым-қатынастағы жүйе – ол саяси бірлік арасындағы қарым-қатынас, мемлекет арасындағы қарым-қатынас көріністерінің өзіне тән құлығынан көрінеді: мәселен, дипломат пен солдаттың құлығы – деп атап көрсетті. «Екі және екі адам бір мүше ретінде көрінбейді ол жалпы көріністің өкілі: елші өз функцияларын орындауда өзі жататын қауымның саяси өкілі болады; солдат соғыс алаңында соның атынан өзіне ұқсастарды өлтіретін саяси бірлік қана»(Р.Арон). Соғыстың көлеңкесіне оралады дәлірек айтқанда мемлекет арасындағы қарым-қатынас соғыс пен бейбітшіліктің баламасын ұстанды. Социологтардың ойынша жалғасады дейді. Ғалымдардың ойынша, олар бір әмбебап мемлекет болып бірікпейінше осындай қалып мақсаты – тіршілік етуі. Осы жерден қарама-қайшылық туады: саяси өнер халықты бейбітшілік ішінде бірліте өмір сүруге үйретеді; ал өздері жалпылықты (саяси өнер) бейбітшілікте немесе соғыста өмір сүруді үйретеді.
58) Т. Парсонстың социология ғылымының дамуында алатын орны.
Парсонс Талкотт (1902-1979) - белгілі американ әлеуметтанушысы. Парсонс адамдық шындықтың барлық жағын қамтитын теориялық жүйені қалыптастыруға тырысты. Қоғамды сақтау мен тұрақтылық жағдайларын талдады. Кез келген жүйенің сақталуын қамтамасыз ететін негізгі төрт қызметті анықтады: бейімделу, мақсатқа жету, ықпалдасу мен модельді қолдау. "Әлеуметтік стратификация теориясын а талдамалы көзқарас" атты еңбегінде қоғам туралы функционалдық ұғымды теориялық тұрғыдан негіздей бастайдыӘлеуметтік жүйе деңгейінде бейімделу функциясын - экономикалық бөлік, мақсатқа жету функциясын - саяси, ықпалдасу функциясын - құқықтық институттар мен дәстүр, модельді қолдау функциясын - наным жүйесі, мораль және әлеуметтендіру ұйымдары (отбасы, білім беру институттары, т.б.) қамтамасыз етеді. Парсонс пікірінше, әлеуметтік жүйені талдауда үш деңгей бар: құндылықтар, қалыптасқан заңдар мен ұжымдық ұйымдарАмерикан социологы Т.Парсонс индивидтің көпшілік мақұлдаған беделді адамдармен араласу процесіне әлеуметтік жүйенің интеграциялануының ережелерін түсіндіретін әлеуметтік теорияны жасап шығарды. Оның ойынша, жанұя мен білімді қоса алғанда әлеуметтену институттары әлеуметтік құрылысты тудыру қызметін атқарады.Әлеуметтену процесінің бір маңызды ерекшелігі – бұл әлеуметтенудің тек балалық шақпен жастық шақта ғана қалыптасуы, оның жаңа статустар мен рөльдерді және қажетті әлеуметтік касиеттерді есейген адамның бүкіл өмір бойы игеруі.Әлеуметтену процесінің екінші маңызды ерекшелігі – бұл жеке адамның әдейі (мысалы, тәрбие институттары арқылы) не әдейі емес, жасырын (латентті) әлеуметтенуі. Бірінші жағдайда адам қиындықтармен қақтығыса отырып, белгілі бір әлеуметтік рөльге тікелей енеді. Екінші жағдайда әлеуметтік құндылықтар жүйесінің нақты қызметі жеке адамның қалыптасуына әдейі болмаса да шешуші әсер беретіні меңзеледі.Үшіншіден, әлеуметтену процесі – бұл жеке адамның өз индивидуальдығын, өзінді дара нақты келбетін табуы екенін айрықша атап көрсету керек. Ендеше, әлеуметтену процесі пассивті бейімделуден бөлек, жеке адамның әлеуметтік жағдайларға көнуінің, оның белгілі бір стандартты айырмашылықтарға ие болуының емес, сыртқы (әлеуметтік) және ішкі (биогенетикалық және рухани) факторлар ықпалымен және жеке адамның өзіндік белсенділігі қызметінің нәтижесі.Әлеуметтік шындыққа бейімделу, икемделу бұл әлеуметтенудің мақсаты болып табылады, себебі, бұл қоғамның функциялануының міндетті шарты. Бірақ мұнда әдеттегі әлеуметтену процесінен тыс, жеке адамның қоғамдық қатынастар жүйесіндегі орнымен, оның әлеуметтік белсенділігімен байланысты шектен шығушылық болады. Бұл шектен шығушылық бейімделудің жағымсыз түрі болып табылады. Олардың бірі конформизм (лат.conformism — ұқсас, тәрізді) деп аталады. Конформизм — өз позициясының жоқтығымен, белгілі бір үлгіге ерумен, беделге бағынумен сипатталады. Конформизмнің әлеуметтік сипаттамасы – бұл конформды саналы адамның әр түрлі өмірлік жағдайда өзін ақтау мақсаты мен қателіктерін мойындамай түгелін жағдай ағымына жабуы. П.Сорокинің әлеуметтік көзқарасы. Питирим Александрович Сорокин (1889 жылы Вологодск губерниясы, Турья елді мекені - 1968 жыл 10 ақпан, Винчестер, Массачусетс, АҚШ) - орыс-американ әлеуметтанушысы, әлеуметтік стратификацияны және әлеуметтік мобильділік теориясының негізін салушылардың бірі болып саналады.1930 — 1959 жж. аралығында Гарвард университетінің социология факультетінің деканы болған. П.А. Сорокин әлеуметтанудың ірі тұжырымдамасын жасап, дүние жүзіндегі өзгерістердің болашағын түсіндірді. Оның бұл жөнінде екі тұжырымдамасы болды. Олардың біріншісі, әлеуметтік-мәдени динамика, екіншісі – қоғамның тұтастық (яғни, біріктіруші - И.А.) тұрпаты. Бірінші тұжырымдамасына қандай да бір тарихи өзгеріс болмасын, оны мәдени типтердің дамуы ретінде қарады. Ал, мұндаға әрбір мәдени тип бір бүтін ерекше құбылыс ретінде көрінеді. П. Сорокиннің пікірінше, осындай негігі топтардың үш түрі болады. Олар: сезімдік, ақыл-парасаттылық (рациональный), идеалистік. Біріншісінде нақты дүниені тікелей сезімдер арқылы қабылдау, екіншісінде ақыл – парасатқа, ақылға жеңдіру арқылы, үшіншісінде – интуицияның (яғни, жорам-алдап сезінудің) басым болуы арқылы іске асырылады.
59) Эгалитарлық отбасының тұрмыс-тіршілігіне мысал келтіріңіз.
Отбасы әлеуметтануы — отбасын әлеуметтік институт ретінде зерттейтін социологиядағы негізгі бағыттардың бірі. Негізгі мәселелері отбасылардың өз қызметін орындау сипатын, әр түрлі типтегі отбасылардың өмірін, ажырасу себептері мен салдарын және т.б зерттеу болып табылады.
Отбасы сияқты әлеуметтік институттардың табысты қызмет өтуін тарихтың қозғаушы күшіне жатқызуға болады. Отбасының дүниеге келу сәті бізге белгісіз, бірақ оның пайда болуы отбасылық үй шаруасы, отбасының бірлескен әлеуметтік және өндірістік әрекеттері негізінде отбасын нығайтудағы әр түрлі қызметке байланысты.
Социологтардың отбасын бірнеше ондаған жылдар бойы зерттегеніне қарамастан, қоғамның осы бөлігін анықтауда келісім де, оны зерттеуде бір ізді әдіс те жоқ. Социологияның пайда болуымен есімі тығыз байланысты Огюст Конт қоғамды отбасы арқылы тану керек, өйткені отбасы — адамзат тегін жалғастырушы, ондай қоғам антропологиялық деңгейде дами алмайды,- дейді.
Билік формасына қарай отбасы патриархалды (күйеуі отбасының басшысы), матриархапды (әйелі басшы), құрамына қарай — отбасы нуклеарды (ата-анасы мен балалары), кеңейтілген (нуклеарды отбасы және бірнеше ұрпақтан тұратын туыстары) болып бөлінеді.
Эгалитаризм деген сөз француз тілінен аударғанда «теңдік» деген мағананы береді екен. Яғни эгалитарлық отбасы дегеніміз - бұл отбасында билік бір адамның қолында болмайды, яғни тең дәрежеде болады. Отбасындағы еркекте әйелде тең құқықты, тең дәрежелі болады. Бұл отбасы уақыт өте келе пайда болған, қалыптасқан отбасы болып саналады. Себебі, Совет үкіметі кезінде әйелдер үйде отырып, еркектері сыртта жүретін болса, кейін уақыт өте келе көптеген өндірістік орындар салына бастады, әйелдерге лайық жұмыстар болды. Сонда әйелдерде жұмыс жасап еркектерімен тең дәрежеде жұмыс жасайтын болды, осының нәтижесінде эгалитарлық отбасы пайда болды.
Бұндай отбасыға мысал келтірер болсақ, жаңа айтып өткендей бұндай отбасында еркек, әйел деп бөлмейді. Барлығы тең дәрежеде болады.
60) П.Монсонның «Саябақ аллеясындағы қайық (Лодка на аллеях парка)» еңбегі бойынша әлеуметтік құрылым дегеніміз не екенін анықтап көрсетіңіз.
Әркім өз білгені бойынша____________
Объект и предмет социологии как науки. Место социологии среди других научных дисциплин.
В качестве объекта той или иной науки всегда выступает определенная сфера объективного или субъективного мира, Объект науки: то, на что направлено изучение, часть внешней реальности, выбранной для изучения (для социологии - общество). Специфика социологии в том, что она изучает общество, как целостность (вся совокупность связей и отношений, которые носят название социальных). Носителями и выразителями каких-либо социальных качеств являются индивиды, группы, классы. Предмет любой науки является результатом теоретического абстрагирования, позволяющего исследователям выделить закономерности развития и функционирования изучаемого объекта, которые являются специфическими для данной науки. Предмет же социологии, поскольку он является результатом исследовательских действий, не может быть определен однозначно. Понимание предмета социологии на протяжении всей истории существования этой науки менялось. Представители различных школ и направлений высказывали и высказывают различное понимание предмета социологии. И это естественно, так как предмет науки находится в тесной связи с исследовательской деятельностью ученых.
Специфика социологии заключается в ее пограничном положении между естественно-научным и социогуманитарным знанием. Она одновременно использует методы философских и социально-исторических обобщений и специфические методы естественных наук - эксперимент и наблюдение. Термин "социология" широко распространен в научной и популярной литературе, в публицистике. Социология всегда взаимодействовала со многими науками. С естествознанием ее сближает общенаучный характер требований к методам исследования, широкое применение количественных методов, компьютерных технологий, склонность к эмпирическим методикам. Ме-тодология системного анализа, активно разрабатываемая, в прошлом веке является общей базой и для социологии, и для естественных наук. Социология взаимодействует также с гуманитарными науками. Особенно с экономической теорией, исторической наукой, этнографией, философией, политологией, психологией, культурологией и др. В процессе этого взаимодействия рождаются новые научные дисциплины - экономическая социология, социолингвистика, социальная психология, политическая социология, социология географии, историческая социология и др. Социология во многом опирается на экономическую теорию, особенно в исследованиях феномена труда, социальных проблем производства, условий, уровня и качества жизни. Социология тесно связана с философией. Прежде всего, она выделилась из философии. Философские концепции, методологические идеи, так или иначе, вплетены в социологические теории, в практику социальных исследований, в интерпретацию социальных фактов. Социология обогащается философскими идеями, но и сама дает социальную интерпретацию для философских размышлений. Наиболее тесно связана социология с социальной философией. Социология взаимодействует и с антропологией. В антропологии применяются многие методы, характерные для социологии, но антропология изучает главным образом небольшие племенные общества традиционного общества, в то время как социология исследует в основном крупные современные общества Европы и Северной Америки.
Дата добавления: 2015-01-05; просмотров: 46 | Поможем написать вашу работу | Нарушение авторских прав |