Читайте также:
|
Сана — бейнеге сүйене қоғаммен қарым-қатынасқа түсе алатын адам қабілеттілігі, адамның заттармен байланыс іс-әрекеті, табиғи және мәдени қатынасы, қашықтағы, жақындағы адамдар өзара қатынасы мен қызметі, яғни осы образдарды өзінің мінез-құлық бағытында әдіс-тәсілі ретінде пайдалану. Сана түсінігі бұл психика түсінігі; психика тірі жанның қоршаған ортамен тікелей байланыс тәсілі (сондай-ақ жеке адам) деп түсіндіріледі, демек олардың өмірлік үрдістерінде әсерлендірушісі және көрінісі ретіндегі, психикалық қабілеттілік жыйынтық, табиғи және ғарыштық ырғақтар байланыстарында адамның қоғамдық және мәдени іс-әрекеттерінде өз-өзіне бағыт-бағдар жасай алуы мен басқара алатын қабілеттілікпен қамтамасыз етуі. Сана қарапайым жолмен зерттеуге және түсіндіруге келе бермейтін, ерекше нысан. Ол адам өмірінің «мүшесі» ретінде қызмет атқарғанымен, бірақ оның өмірі, адам дене мүшесімен ғана шектеліп қалмайды, керісінше одан шығатын күштер оның сыртында,— адамзаттық қарым-қатынастар әлемінде, адамдар әрекеттерінің әдіс-тәсілдерінде, мәдени формалар мен әртүрлі табиғи күштерде көрініс табады.
76 Ғылыми таным – танымның ең жоғарғы пішімі. Ғылыми таным рационалдық сипатының басымдылығымен сипатталатын өте күрделі құбылыс. Ол негізінен ұғымдар жүйесі, теориялар, заңдар сияқты басқа да ойлау процестерінің түрлері арқылы айқындалады. Әрине, мұнда сезімдік танымның рөлі де жоққа шығарылмайды, алайда ол ғылыми танымның теория ауқымында жанама, екінші рөл атқарады. Ғылыми таным құбылыстар мен процестердің ішкі әмбебаптық байланыстары мен заңдылықтарын эмпирикалық білім мен ақыл-ойға табан тіреп, рационалды түрде сараптау арқылы бейнелейді. Мұндай сараптау ұғымдар жүйесі, ой қорытындысы, заңдар, категориялар мен принциптер сияқты жоғары дәрежедегі абстракциялар жүйесі арқылы іске асады. Ғылыми танымның ең маңызды міндеті – мейлінше ақиқатқажету, оның мазмұнын жан-жақты ашу. Осы міндетті іске асыру үшін ғылыми танымның көптеген тәсілдері кеңінен пайдаланылады, оларға: абстракциялау, идеализациялау, синтез, дедукция, асбстрактіліктен нақтылыққа өрлеу, тарихилық және логикалық әдістер жатады.
77 Ғылыми танымнын адыстеры Жоғарыда сипатталған ғылыми зерттеулердің құрылымы, кең мағынада ғылыми танымның тәсілі немесе ғылыми әдістің өзі болып табылады. Әдіс – бұл белгілі бір қорытындыға жетуге көмектесетін әрекеттердің жиынтығы. Эмпирикалық ғылымның негізін салушылардың бірі - Ф.Бэкон танымның әдісін циркульмен салыстырған. Әрбір адамның ойлау қабілетінің деңгейі әртүрлі, сол себепті барлық адамдардың жетістікке жетуге деген мүмкіндіктерін теңестіру үшін белгілі бір құрал керек. Ғылыми әдіс осындай құрал болып табылады. Сондай – ақ, әдіс адамдардың мүмкіндіктерін теңестіріп қана қоймай, олардың іс - әрекетін біркелкі жасап, ғылыми зерттеулердің ұқсас нәтижесін алуға ықпал етеді. Қазіргі заманғы ғылым белгілі методологияға, яғни қолданылатын әдістердің жиынтығына негізделген. Осыған қоса әрбір ғылым саласы тек қана арнаулы объектіге ғана емес, сол объектіге сәйкес арнаулы әдіске де ие болады.
78. Ғылым ұғымы оның генезисі. Ғалымдардың бір тобы ғылым ежелгі дүниенің антикалық кезеңінде, яғни, осыдан 2,5 мың жыл бұрын пайда болды десе, енді бір ғалымдар нағыз ғылым тек Жаңа Дәуір кезеңінде, шамамен ХVІІІ-ғасырда қалыптасты деген пікірді үстанады. Мұндай пікірталастың себебі ғылымның күрделі және санқырлы құбылыс екендігінде. Ол бір жағынан алғанда білімдердің, теориялық қағидалар мен методтардың жүйесі, сонымен бірге қоғамдық сананың формасы, қоғамды» дамудың рухани жемісі, қоғам дамуын басқару құралы, өндіргіш күш күрделі информациялық жүйе және т.б. Осы әр түрлі салалардың мамандары ғылымға әр түрлі анықтамалар береді және олардың ешқайсысын да теріске шығаруға болмайды. Әртүрлі анықтамаларды қорыта келіп, ғылымның жалпы анықтамасын беретін болсақ, ғылым — табигат, қогам және адам туралы білімдер өндіруге багытталган зерттеу қызметі саласы.
Қазіргі ғылымның үш әлеуметтік функциясын атап көрсетуге болады:
1)мәдени-көзқарастық;
2)өндіргішкүштерфункциясы;
3) әлеуметтік күштер функциясы. Ғылымның генезисі және негізгі даму кезеңдері.
Ғылымның генезисі, қоғамдағы қызметі және дамуының қозғаушы күштері мәселесі бойынша интерналистік, экстерналистік және позитивистік концепциялар бар. Интернализм ғылымның пайда болуы мен дамуына философиялық ой тікелей әсер етті деп есептейді және қоғамның әлеуметтік-экономикалық, саяси құрылымы мен сол қоғамның ғылымының арасында ешқандай байланыс болуы мүмкін емес деген пікірді ұстанып, ғылымның ішкі факторларын абсолютке айналдырады. Экстернализм бұл концепцияға қарсы. Оның өкілдерінің пікірі бойынша, ғылымға сыртқы факторлардың әсері мықты. Позитивизм; ғылым нақты, тәжірибеден өткен, дәлеледенген фактілерге сүйене отырып дами алады, абстрактылық ойлау мен метафизикалық түсініктер ғылым үшін пайдасыз. Біздің ойымызша, ғылымның пайда болуына, эволюциясына, қоғамда атқаратын қызметіне жоғарыда аталған факторлардың бәрі де белгілі бір дәрежеде ықпалын тигізеді және ол әр дәуірде әр түрлі болуы мүмкін. Сондықтан оларды бір-біріне қарсы қойып, немесе бір-бірінен бөліп алып, белгілі бір факторларды абсолютке айналдыру дұрыс еме
85) Асан қайғының (14 ғ ортасы 15 ғ) философиялық дүниетанымы 3-ке бөлінеді. 1) этикалық дүниетанымы Адам, адамшылдықтың басты қасиеттері олардың мәні мен сипаты жоғары имандылық деңгейде қарастырған. Поэтикалық формамен берілген этикалық ұғымдар, түсініктер, қағидалар Шығыс өркениетінетән ерекшеліктерімен сабақтастық тауып адамгершіліктің алуан қырлы болмысын айқындайды. 2) Поэтикалық зерде және философияның қазақ дүниетанымында егіз ұғым екенін жырау өз толғаулары арқылы толық дәлелдеп берді. Адам өмірінің мәні, мақсаты, өлімнің растығы қоршаған дүниені тану мәселелері Асан қайғы философияның басты мәселелері. 3) Асан қайғы гуманизмі, адамға деген сүйіспеншілігі тарихи сана арқылы түркі халықтарының жадында сақталған. Ноғай өзбек түркмен қырғыз халықтары арасында Асан есімі ілтипатпен аталып, құрмет тұтылады. Асан Қайғы Оқшы ата қорымына жерленіп, басына кесене тұрғызылған. Шалкиіз – жырау, батыр, ақын. Оның туындалары орыс тіліне аударылған. Оның шығармашылығының сол дәуірде орыс оқымыстылары мен зерттеушілері жоғары бағалаған. Оның қазақ әдебиетіндегі орны ерекше. Ол ғұмырының көп бөлігін Ноғай ордасының билеушісі Темірдің бидің қол астында откізді. Турашылдығымен, әділдігімен, даналығымен ел алдында беделді болды. Өмірінің соңғы жылдарын Хақназар хан тұсында Қазақ мемлекетінде өткізді.
86) Шортанбай Қанайұлы ақын, діни қайраткер. Дәстүрлі қазақ қоғамындағы бұрынғы құндылықтардың өзгеруі, елді басқарудың жүйесі басқа ипатқа ауысуы, отаршылдықтың белең алуы халықтың қатты күйзелуі Зар заман ақындарын тарих сахнасына шығарды. Олардың шығармашылықтары халықтық салт дәстурлерді қаймағы бұзылмаған қалпында сақтауға, ұлттық болмыс бітіммен ажырауға үндейді. Оның шығармалар дейтмові заман, қоғам, халық тұрмысы, ел өмірі, жер, қоныс қысымы, отаршылдар мен жергілікті әкімдердің озбырлығы, жаңа қарым-қатынастан туындаған тонаудың жаңа түрлері Қазақ қоғамын билеп, төстеген сол тұстағы әкімдер халыққа қарсы халыққа қарсы болып, елдің басына зобалаң орнатып жатқан қу мен сұмдар. Ақындардың ішінде өлеңдер жырдың бар қуатын пайдаланып, ата-баба дәстүрімен астарлай айтып, батыс пен шығыстан келетін кесапатты бірдей болжап берген
Дулат Бабатайұлы болды. Халықты қан қақсатқан зобалаңның себебін Зар заман ақындарының бірі адам қолымен жасалған зұмдылықтан, екіншілері діннің бұзылғандығынан деп топшалайды Әсіресе Шортанбай ақын шарасыздықтан дінді таяныш қылады.
87) Материя әлемдегі алуан түрлі нысандар мен олардың жүйелерін дүниедегі сан алуан құбылыстар мен оқиғалардың, қандай да болсын қатынастар мен байланыстардың, қасиеттер мен формалардың негізін, ішкі мәнін себебін білдіретін философиялық ұғым. Айналадағы бүкіл дүние мәңгі қозғалысты материяның алуан түрге түсіп, құбылып өзгеруінің, шексіз байланыстары мен қатынастарының көрінісі Ежелгі қытай, грек, философиясында материя дүниедегі барлық заттардың негізі, дүниенің алғашқы тегі деп түсіндірілді, Антика философиясында материяны жеке заттарға: Фалес суға Анаксиман ауаға болады. Гераклит дүниенің алғашқы тегі және оның үздіксіз өзгеріске түсіріп, ұдайы жаңартып тұратын күш лаулаған от, алғашқы ат пен қозғаушы күштің тегі бір деп, диалектикалық натурфилософиясының негізін қалады. Аристотель материяны алуан түрлі заттық дүниенің болу мүмкіндігі ғана деп қарайды. Аристотель материяны бастапқы ырықсыз зат, ал рухты белсенді жасампаз құдіретті күш деп дуалистік тұрғыда анықтады. Дидро мен Гольбах материя ол табиғат,материя механикалық қасиеттердің жиындығы деп тұжырымдады. Материя дегеніміз- біздің түсініктерімізде бейнеленетін және осы түйсіктерді тудырушы себеп деп оған танымдық тұрғыдан анықтама берді. Зат өзінің санада бейнеленуіне байланысты, біріншіден ойдың нысаны болса, екіншіден сол зат жөніндегі ойдың нәтижесі ұғым. Сөйтіп ол қосмәнділікке ие болды.
88.синергетика грекше бириккен арекет ягни пан аралык сипаттагы гылым саласы, курдели жуйелердин озин ози уйымдастыруы туралы гылым, синергетикалык адисти саяси гылымда колдану саяси омирде озин ози уйымдастырудын курдели тетиктерин ерттеуге кобирек конил боледи, тепе тен емес ашык жуйедеги кооперативтик кубылыстарды зерттейди. синергетика угымын 1971 ж Хакер енгизген. синергетикалык адистаманын негизин тиимдиликтин жана тури курайды, линейлик емес ойлау немесе синергетикалык тиимдилик. синергетиканын казирги жаналыгы саяси дамудын тураксыз сипатын билдируде. сиергетика тургысынан алемнин сан алуан болуы онын даму шарты сондыктан, саяси кубылыстарды талдауда сан алуан факторларды саясатка омирдин баска салаларынын ыкпал етуин есепке алу керек.
89. когамдык сана когамнын рухани омиринин адам о йында шындыкты бейнелеуинин барлык турлерин камтитын философиялык категория. ол когамдык идея, теория, адамгаршилик, эстетика т.б. жатады. когамдык сана турлери обьективти дуние мен когамдык болмыстын адам санасында бейнеленуин корсетип адамнын тажиребелик ис арекетинен байкап, когамнын рухани мадениетинин курамдас болигине айналады. когамдык сананын калыптаскан турлери саясат, кукык философия, мораль, онер когамдык болмысты бейнелей отырып оган белсенди турде ыкпал етеди. онын аркайсынын оз нысаны мен бейнелеу тасилинин юолуына карамастан, болмыс пен адам санасынына озиндик асерин тигизип идеялык саяси куресте ерекше роль аткарумен сипатталады.
90 детерминизм. турмыс кубылыстарынын жалпыга ортак себепти салдары аныктылыгы жониндеги илим. детерменизм идеясы ежелги дуниеде пайда болып, одан бери барлык жаратылыстанулык гылыми жане философиялык оймен бирге келеди. Демокрит барлык нарсе кажеттиликтен туындайды, соны себептилик деп есептейди. географиялык детерменизм мемлекет пен биликтин шыгу тегинин табигилыгы, олардын пайда болуы мен кызмет етуинин табиги кажеттилигин негизге алады. табигат адамзаттын бастапкы негизи. оган ол озинин киндигимен байланган. геосаяси идеялар артурли географиялык ортада омир суреди.
Дата добавления: 2015-01-29; просмотров: 62 | Поможем написать вашу работу | Нарушение авторских прав |