Читайте также:
|
Топытақтың адамзат қоғамы үшін маңызын айтып жеткізу қиын. Егер бұрынғы кезде өскен өнімді жинау кезінде топытақтың жанама маңызы болуы, себебі ол адамды жабайы өсімдіктер өнімдерімен қамтамасыз етті, ал жер ыртып, егіншілікпен айналысқан кезден бастап топырақ азық өнімдерінің көзіне айналды. Сондықтан еңбек адамы ежелден осы табиғи байлыққа үлкен құрметпен қарайды. В.В. Докучаев ойынша қара топырақты жерлерді Ресейдің негізгі байлығы деп атайды.
Өндірістің кейбір салалары топырақты пайдалануға негізделген. Соның бірі маңызды азық-түлік өнімдерін жеткізуші ауыл шаруашылығы. Топырақ ауыл шаруашылығы өндірістің негізгі құралы болып табылады. Топырақтың орман шаруашылығында және құрылыс салғанда – инженерлік құрылғылардың іргетасының негізі ретінде және жол салуда гидротехникалық құрылыста құрылыс материалы ретінде маңызы зор.
Түсім көлемі еңбек өнімділііне тікелей байланысты болғпндықтан, топырақ құнарлығы да қоғадық өндірістің маңызды кезі болып есептеледі.
Күнделікті өмірде құнарлы деп белгілі бір мәдени өсімдіктер үшін қолайлы топырақты айтады. Шынында құнарсыз топырақ болмайды, себебі құнарлылық топырақтың ажырамас қасиеті.
Кез келген топырақ, онда жақсы өсетін өсімдіктер үшін құнарлы боп табылады. Мысалы, құнарсыз екені айқын сортаң жерлер кейбір сортаң шөптер жақсы өседі, олар басқа жерде өсе алмайды.
Сұр топырақты жерлер мақта өсуіне қолайлы, бірақ картоп үшін құнарсыз.
Мәлім болғандай өсімдіктер негізгі қорек элементі ретінде топырақтан азот, фосфор, калий, кальций, темір, күкіртті сіңіреді. Химиялық талдауға қарасақ, топырақтағы химиялық элементтер құрамы көп және ол көп жылға жетеді. Н.П. Ремезов деректері бойынша, қаратопырақ құрамында азот пен фосфордың көптігі сонша, бидайдан орташа түсім ағанда әлі 250 жылға жетеді екен, ал калий құрамы – 3 мың жылға жетерлік.
Бірақ өсімдіктер үшін элементтер мөлшері емес, топырақтағы өсімдік сіңіруге ыңғайлы формалары маңызды.
Топырақ құнарлығы тек табиғи қасиеттеріне емес, оны өңдеу сипатына да байланысты. Табиғи құнарлылық топырақтан жаратылыс қасиеттеріне байланысты. Тиімді құнарлылық табиғи құнарлылық бөлігі, ол мәдени өсімдік түсімі түрінде анықталады. Тиімді құнарлылық жасалады.
Ғылым мен ауылшаруашылығындағы тәжірибе дамыған сайын жасанды құнарлылық арта түседі, сонымен қатар тиімді құнарлылық адамзат қоғамының дамуына, өндіріс күштері мен өндірістік қатынастардың дамуына байланысты.
Билет №11
1. Биогеоценоз дегеніміз не? (ТОЛЫҚТЫРУ)
Биогеоценоз - тiрi жэне олi табигат арасындагы энергия мен зат алмасу байланыстыгы. Биогеоценоз терминiн совет галымы В.М.Сукачев (1940) усынган. Онын алгашкы бойынша биогеоценоз – жер бетiнiн накты бiр болiгiндегi бiртектi табиги элементтердiн жиынтыгы. Биогеоценоздын тiрi табигат курамына автотрофты организмдер мен гетеротрофты организмдер, ал онын олi табигат курамына газ, жер бетiне жакын кенiстiктегi ауа, кун сэулесiнiн куаты, топырак, су, т.б. енедi. Биогеоценозда осiмдiктердiн манызы зор. Олар алгашкы органикалык заттарды курады, ауадагы оттегi мен комiркышкыл газынын тепе-тендiгiн реттейдi, суды буландыру жэне су айналымы урдiстерiне катысады. Топырак арасындагы осiмдiк калдыктарымен, микроорганизмдермен коректенетiн жэне оларды ыдыратып, минералды заттарга айналдырып сапрофаттардын да биогеоценозда манызы аса зор. Биогеоценоз табиги турде немесе адамнын эсерiмен озгерiп отырады.
Экологиянын ен негiзгi обьектiсi экологиялык жуйе, немесе экожуйе – тiрi организмдер жиынтыгынын коректену, осу жэне урпак беру максатында белгiлi бiр тiршiлiк ету кенiстiгiн бiрлесе пайдаланудын тарихи калыптаскан жуйесi. Функциялы турактылыгы аз уакытка созылса да карым-катынаста болатын курауыштары бар кез келген бiрлiктi экожуйе деп атауга болады. Экожуйе деген терминдi 1935 жылы бiрiншi рет усынган агылшын экологы А.Тенсли. А. Тенсли экожуйенi курамына организмдер де, абиоталык орта да кiретiн жер бетiндегi тiрi табигаттын негiзгi функциялык бiрлiгi деп есептеуi жэне онын эр болiгiнiн екiншiсiне эсер ететiнiне назар аударды. Былшайша айтканда, экожуйе зат- тектердiн айналымы мен энергия тасымалдануы журетiн табиги бiрлiк. Экожуйеде заттектер айналымынын журуiне органикалык молекулалардын сiнiмдiлiк турде белгiлi коры жэне организмдердiн уш функнионалды эртурлi экологиялык топтары: продуценттер, консументтер, редуненттер болуы кажет.
Экожуйе бiр-бiрiмен карым-катынастагы екi негiзгi курауыштан экотоптан (жансыз болiгi) жэне биоценоздан(жанды болiгi) турады. Экотопка биоталык курылымдар: литосфера, гидросфера, атмосфера кiредi. Биоценоз - биотопты мекендейтiн продуценттердiн, консументтердiн жэне редуненттердiн кауымдастыгы, ягни осы тiрi экологиялык курауыштардын накты тепе-тенцiгiмен сипатталатын жуйелi жиынтык.
Биоценоз биотоппен бірігіп, биологиялық микрожүйені құрайды – ол биогеоценоз.Әрбр биогеоценозды экожүйе деуге болады, ал әрбір экожүйені биогеоценоз деуге бола бермейді. Себебі биогеоценоз – бұл экжүйенің бір бөлігі ғана. Берілген популяциядагы арбір тур белгілі бір кауымдастык/р/н курам болігі б/п табылады. Кауымдастык(биоценоз) биотоп/рда белгілі территориядагы бір-бірімен озара сол сиякты коршаган ортамен белгілі карым-катынаста болатын бір тур/н барлык популяцияларынан куралады. Биоценоз/н құрамы берілген ортада кандай да орг/р ж/е олардын кайсысына сол орта/н тіршілік жагдай/рына сайкес келетіндігімен аныкталады. Әрбір биоценоз/р/н белгілі бір курылымы тур-курамы ж/е территориясы болып сол сиякты белгілі коретік байланыс/р мен зат алмасу тип/рі сайкес болып биогеоценоз тірі ж/е олі табигат арасындагы энергиямен зат алмасу байланыстыгы. Биогеоценоз/р/н тірі табигат курамына автотрофты орг/р мен гетеротрофты орг/р о/р/н олі табигат курамына газ жер бетіне жакын кеністікте ауа кун сауле/рі/н куаты, топырак, су т.б. енеді. Экожуйе тіршілік/рімен орг/р/н омір суру ортасы/н жекелеген курам/ры/н арасында бір-біріне тауелділік ж/е себеп-салдарлык байланыстар негізінде пайда болатын функцияналды. Бір бутін нарсе ретінде біріккен кез-келген кауымдастыгы жер бетіндегі кездестірілетін экожуйелер ар алуан. Оларды микрожуйе, макрожуйе, галамат биосфера деп боледі.
Дата добавления: 2015-01-05; просмотров: 113 | Поможем написать вашу работу | Нарушение авторских прав |