|
Читайте также: |
Адам мен Жер бетіндегі биосфера қабығы миллиардтаған жылдар бойы біртіндеп қалыптасқан өзін-өзі реттеп отыратын ғаламдық ашық жүйе. тірі... жағдайларына тіршілік ақпараттары арқылы бейімделді. Биосфераның ұзақ уақыттар бойы... мен орта арасында табиғи тепе-теңдік пайда болды. Адам... экологиялық тепе-теңдік өзгере бастады. Адамның іс-әрекеттерінің тікелей табиғатқа әсер етуін антропогендік факторлар деп атайды. Жер тарихында адамның пайда болуының өзі ең ірі деп кезде адам санының аз болуы және табиғатқа табыну дәстүрінің болуына байланысты адамның табиғатка әсері онша байқала қоймады. адам жаңа байлықтарын кеңінен пайдалануы нәтижесінде адамның табиғатқа ықпалы арта түсті.
Бірінші кезең -- тас Бұл кезенде алғашқы кауымдық қоғам қалыптасып, адамдар аң аулауды және өсімдіктерді жинауды кәсіп етті. Осы дәуірдің өзінде-ақ мен әсері байқала бастады. Мысалы, ретсіз көптеп аулаудың нәтижесінде мамонттар, алып бұғылар, жүнді мүйізтұмсықтар және т.б. аңдар...-- (VIII -- VII мыңжылдық) егіншілік пен мал шаруашылығының пайда болуымен ерекшеленді. Мұндай шаруашылықтар үшін жаңа...қырқылды, шалғындықтар жыртылды және т.б. Осындай іс-әрекеттердің әсерінен бір кездегі табиғаты шұрайлы жерлер... шөлге айналды. Бұл дәуірдің соңында адамдар жаңа жерлерге саяхаттар ұйымдастырып, бұрын белгісіз құрлықтарға қоныстанып, сол... -- өнеркәсіптің қарқынды дамуымен ерекшеленді. Бұл кезең XVII ғасырдан бастап XX ғасырдың орта кезіне дейінгі аралықты...үшін жаңа пайдаланыла бастады. Соның нәтижесінде жаңа отын мен пайдалы қазба түрлерін пайдалану арта Бұл адам санының артуы, түрлі өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы салаларының кең өріс алуы, адамның табиғатқа әсер етуін күшейтіп, пайдалы биосфераның ластануына ықпал етті. Адам - биосфераның құрамдас бөлігі және оның жемісі. Адам алғаш рет... тікелей тәуелді болып өмір сүрді. Бірте-бірте адам санының артуы, еңбек құралдарын жетілдіріп, құрлықта кеңінен тарала түсуі адамның табиғат және оны...игерілмеген жерлер игерілді, бұрын пайдаланылмай келген табиғат байлықтары пайдаға аса... салаларының дамуына әсер етсе, ал жерді пайдалану ауыл шаруашылығының Ең адам өмір қолайлы ірі өзендер мен көлдердің маңына қоныстанды. Сондай-ақ өзендер арқылы бір жерден екінші жерге баруға да... игеруге ұмтылдырды. Жаңадан суқоймалар, каналдар қазу, су салу де түсті. Адамзат өнеркәсіпті өркендету арқылы жануарлар әлемінен бөлініп оқшаулана игеру мақсатымен биосфераны өз мүддесіне сай өзгерте түсті. Көрнекті ғалым В. И. адам күшке айналды. Техникалық дамыту және энергияның жаңа көздерін пайдалану, ауыл... адамзаттың табиғатқа ықпал етуіне жол ашты. Адам - жануарлар патшалыгынан шыга отырып, қазіргі кезде де сол патшалықтың бір мүшесі болып есептелінеді. Оның органикалык дүние орны - көпклеткалылар патшалық тармагы - екі жакты симметриялы бөлімі - типі тип - жакауыздылар тобы- сүтқоректілер класы -приматтар отряды- асты - секциясы -жогары тартанулылар (гоминоидтар) түқымдас үсті - гоминоидтар түкымдасы - адам туысы - түрі : млн жыл бүрын жогары тартанулы маймылдар гоминид бүтагының өкілдері -дриопитектерден келіп жинақталган көзқарастарда . Маймылдан адамға айналу жолының шешеуші кадамы - тіке жүру болды. Ертедегі млн жыл болып, питеконтроптан
неандерталдықтар (200 мың жыл бұрынгіайда болды) эволюциясынан өткен жэне эрі карай 40-50 мың жыл бұрын пайда болды қазіргі - деп , 170 см, ми 900-1100 см (Ал адам ми - 1400-1600 cm) Ми сыңарлары кыртысының беткі аумағы 1250 (1856 жылы өзенін бойлап , мұздың дэуірінде өмір сүрген. Олардың бойы аласа 155-158 см, ми -1400 см" ми аз. Одан соң ең 30-40 мың жыл бұрын краманьондықтар (Францияда краманьон деген жерде табылды) қалыптасты. Олардың бойы 180 см , ми сауытының көлемі 1600 см . Олар өмір...болды. Краманьондықтар мен қазіргі адамдардан - Homo Sapiens- 3 -ші тұқымға - жаңа адамдарға жатқызылатын саналы адам түрі пайда заты 3 карастырылады. 1) шығуы, 2) ондағы гуманитарлық пен жаратылыстық 3) ғылымдык таным әдісімен оқу. Бірінші бағыт - антропология деп аталады. Екінші бағыт - соцбиология - адам қызметінің генетикалык негізгі жэне жэне оқып білді. Үшінші бағытқа табиғи жолмен адамның миын, оның танымын және жанын оқып үйрену... орынды антропология алады, оның негізгізерттейтін пэні антропосоциогенез, жэне шығу - болуы мен эволюциясы , адамзат нэсілінің пайда болуы жэне адамның физикалық құрлысының қалыпты нүсқалары туралы ғылым.
Бірте - бірте , танымында эволюция даму идеясы қалыптаса бастады. XVIII - ғасыр ортасында К. Линней...жол Ол 1735 жылы деген еңбек жазды, онда адамды адам тэріздес маймылдармен катар қойды. XVIII - -... болды.
Негізгі бөлім
Алғашқы адамның ерекшеліктері
Б. з. б. 2 млн 500 жылдан Б. з. б. 3 мың жылдыққа деін -- Тас Б. з. б. 2 млн 500 45-35 мың -- палеолит. Б. з. б. 2,6 млн жылдан -- 100,000 жылға дейін -- Төменгі Б. з. б. 300 -- 30 мың жыл -- Орта Б. з. б. 50 -- 10 мың жыл палеолит дәуірі. Б. з. б. 10-15 мың жыл бұрын -- Мезолит дәуірі. Б. з. б. 15-3 мың жыл -- Б. з. б. 3-2 -- дәуірі. Б. з. б. 35/33 -- 13/11ғасырлар -- Қола дәуірі. Б. з. б. XV-XIII --...Б. з. б. VIII ғ. --... адам өз бірінен кейін бірі келетін бірнеше кезеңдерден өтті. Археологияда қабылданған кезеңдерге сәйкес адамзат тарихы тас, қола және темір... тас адамзат тарихындағы ең ұзаққа созылған және аса маңызды кезеңдердің бірі болып табылады. Ежелгі тас мен оның уақыты. Алғашқы адам жабайы өсетін дәндерді жеміс - жидектерді жинап жануарларды аулаған. Ежелгі тас... де ұзақ даму Оның бастапқы кезеңі алғашқы төбыр-бірлесіп қорғану және шабуыл жасау, аң және жиын үшіп А. Ерте - Ежелгі палеолит - ірі-ірі үш кезеңге: Олдувэй (б.з.б. 2,6 млн жыл-800 мың жыл); Ашель (б.з.б. 800-140 мың жыл); (40-35 мың жыл) Адам ең құралдары тастан жасалған. Осыған байланысты алғашқы тарихи кезең тас деп Үнді жағынан жылы ауа Қазақстан жеріне келіп турған. Сондықтан Казақстанда субтропиктік ормандар болған. Осы кездегі жануарлар: өзен, көлдердің жағасында пілдер, шалғында жылқылар, таулы жерлерде аюлар, тауларда арқарлар, тауешкілер т.с.с. Б.з.б. 100-80 мың жыл бұрын ауа райы құрт Осы ұзаққа созылған ауа райының суытуы басталған. Барлық тауларды мұз басқан. Бұл суық мерзім б.з.б. 12-5 мың жылдарға Қазақстан жерін ежелгі адамдар б.з.б. 800-140 мың жылдықтардан бастап мекендеген. Алғашқы адамдар Қаратау жотасы мен Қарасу... аң аулау, терімшілік.
Алғашқы адамдар баспанасы: табиғи үңгірлер, үңгіме қуыс, тау т.б.... тұру үшін, бірігіп аң аулап тіршілік етіп қиындықты жеңу ұшін топпен өмір сүрді.
Еңбек құралдары. Ауыр салмақты, тік ұсақ ең құралдарына жатқызылады. Жамбыл облысындағы Бөріқазған, Тәңірқазған, Шабақты мекендерінен (5000-ға жауық тас құрал), Қазанғап шатқалы (тастан жасалған 300-ге жуық (тастан жасалған 1500-ға жуық құрал), Сарыарқа тұрақтары, Балқаштың Солтүстік жағалауы (ежелгі адамдардың тұрақтары) т.с.с....табылған.
Ә. Орта палеолит- (б.з.б. 140-40 мың жылдықтар). Орта палеолит дәуірі ертедегі адамның дамуымен, мәдениеті дамуының жаңакезеңі Орта Қазақ даласындағы жер құрылымында күшті тектоникалық (құрылу, өзгеру процестері - грек сөзі) қозғалыстар болып өтті. төбелер пайда болып, жерді екі рет топан суы басты. Солтүстік суы ол келді. Орталық Қазақстанда жер деңгейі 500 метрге дейін көтерілді. Бірнеше мың жылдардан кейін... құмды, шөлді, суы тапшы жерлер пайда болды. Өзеңдердің қазіргі арналары қалыптаса бастады....пен далалы, оңтүстігі көбіне жусанды, шөлді болып қалыптасты. және да қарағай, шырша, жөке, қызыл қайың, қандыағаш өсетін... болды: пілдер, жүні сирек мамонттар, жазық далада түйе, қарақұйрық, бөкендер т.б. болды. Адамдар және олардың тіршілігі. Орта палеолит дәуірінің - келбеті: қысқа мойынды, аса ірі тісі бар, сөйлеу қабілеті дұрыс қалыптаспаған. Негізгі кәсібі: аң аулау, терімшілік. Аңды... бірі шақпақ тастарды бір - біріне үйкелеу арқылы отты шығаруды үйренді. Осы кезде алғашқы діни наным қалыптаса Ең дін Бұл бір жатқызып, аяғын бүгіп жерлеген. Еңбек құралдары және археологиялық ескерткіштер. Тасты өңдеу әдісі жетілді. Еңбек құралдары негізінен, нуклеуістен (тастан) жасалды. қару тас, тері үшін тас пайдаланылды. Археологиялық ескерткіштер Оңтүстік Қазақстандағы Топалы шатқалы мен Қызылрысбек тұрағынан таблыған тас, палеолит- Соңғы палеолит б.з.б. 40-35 мың жалдан басталып, 12-10 мың жылмен аяқталады. Бұл жер шарының барлық климаттық аймақтарына қоныстаған және нәсілдер мен нәсілдік топтардың қалыптасу уақыты. Бұл тұста адамдардың рулық мен бастады. Рулық қауымдар барлық жерлерде алдымен отбасының қамқоршысы, бала өсіруші ана төңірігінде топтасты, осыған байланысты әйелдер алғашқы...өзі - матриархаттық дәуір деп аталды. ру арқылы біріккен және шешелері жағынан шыққан тегі бір тобы ірі адамдардың тұрмыс жағдайларын едәуір өзгертті. Енді орташа және ұсақ аңдарды аулау үшін жаңа...қолдарына қару алып, тамақ іздеп, ұсақ сапар шекті. Әр іске... палеолитте Қазақстан жерінде адамзат қоғамының үздіксіз ілгері дамып отырғаннын тас 12-5 мың жылдықтар). Кейінгі палеолит дәуірінен кейін орта тас дәуірі (грекше - орта деген сөзден...Бұл тарих ғылымында өте аз зерттелгендіктен, осы дәуірдің ескерткіштері Қазақстан жерінен аз табылған. Табиғаты. Қазақстанның ауа райы қүрт...өсімдігі мол далалар сиреп кетті. Бірқатар жануарлар (мүйізтұмсықтар, мамонттар) құрып кетті, енді аңшылардың аулайтын көбінесе бизон мен жылқы, жабайы ешкі мен... ең маңызды өнертабысы- садақ пен жебе. Садақ пен жебенің ойлап табылуы өндіргіш күштер дамуында шын мәнінде революция еді. Сайып бұл шаруашылық өміріндегі түбірлі өзгерістерге жеткізді. Садақ пен жебеден осы... тәрізді ұсақ қалақтар пайда болды. Дәуірдің ерекшеліктері: жануарларды...өсіру. 3. Неолит (жаңа тас ғасыры) (б.з.б. 5-3 мың жылдықтар). еолит дәуірі тас дәуірінің соңғы жаңа тас... аса белгісі табиғаттың дайын өнімдерін иемдену яғни терімшіліктің орнына... мал мен егіншіліктің шығуы болып табылады. Шаруашылықтың жаңа түрлері шығуының адамзат үшін зор маңыздыболды, адамның еңбек кәсібінің саласын кеңейтті, сонымен қатар оның сипатын сапасы жағынан өзгертті. Өндіруші шаруашылықтың деп... өсімдіктерді саналы түрде өсіруге, жануарларды қолға үйретуге, өсіруге және іріктеуге көшу от жағу...зор экономикалық революция болды. Неолит дәуірінде еңбек құралдары жетілдіріліп, жаңадан бұрғылау, тастарды тегістеу ағашты арамен кесу сияқты жаңа...қиын тұрмысқа, шаруашылыққа пайдаланылды, тас балталар, кетпендер, дән үккіштер, келілер, келсаптар жасала бастады. Неолит кен мен тоқымашылықтың бастамалары шықты. Сонымен бірге керамикалық ыдыс жасау іске аса бастады. Әлеуметтік жағынан...қауым дәуірі болды: онда ұжымдық еңбек және өндіріс құрал-жабдықтарына ортақ меншік үстем болды. Осы кезде тайпа бірлестіктері құрылды. Тайпалар және... рулық қауымдардан тұрды. Ежелгі Қазақ жеріндегі тайпалар ақшылықпен, балық аулаумен, өсімдектерді жинаумен шұғылданды. Кейінректе (неолитте) олар мал және кен. бастады. Адамдар мата тоқып, киім тігуді уйренді. Керамикалық заттарға геометриялық өрнектер сала білген. Тұрақтар. Арал өңіріндегі Сексеуіл мен бұл жерлерде сиыр, қой, жылқы сияқты үй жануарлардың сүйектері табылған (Қостанай облысындағы Ботай... тұрақтары және т.б.). Қазырғы уақытта Қазақстан аумағында 600-ден аса және...шығуы, оның дамуы мен еңбек қызметіннің тарихы...өте және тығыз байланысты. Қазақстанның территориясы - планетаның шағын бөлігі, сондықтан оның тарихы бүкіл дүние жүзілік тарихтың бір тарау ғана...өткен заманының көп беттері әлі анықталған жоқ, мен әлі көп. Ғылыми зерттеулер нәтижесінде жер бетіндегі адам 2-2,5 жыл Жер еңбек етуге қабілетті болған ең ежелгі өмір сүрген адам хомохабилис - (презинджантроп) болып есептелінеді. Оның сүйек... бірге 1959-1963 жылдары Олдувэй шатқалынан (Шығыс Африка - Кения) табылды. Ол 1 млн. 750 мың жыл өмір Хомо мыйының көлемі (652 см3) австралопитек маймылдарының мыйынан біраз асады. Бірқатар басқа ерешеліктері болған, мәселен, түргеліп жүргендікті аңғартатын, айқын... еңбек құралдары: қырын өткірлеу үшін ұрып жұқартылған малта тастар мен дөрекі ауыр тас... эволюциясындағы одан кейінгі қадам хомо эректус - сатысына байланысты. Бұл тас...питекантроп пен синантроп болды. Питекантроп 1891 жылы Ява аралында табылды. Ол бұдан бір жыл өмір Хомо елеулі эволюциялық өзгерістерге ұшырады. Мый көлемі үлкейді (950 см3), бас сүйегі мен жақ сүйектері аяқ пен Тік жүретін адамның екінші бір түрі синантроп болды; ол бірінші рет 1927 жылы Чжоу - коу - дянь... дамудың неғұрлым процестік белгілері байқалады. Бұл белгілір: мый қабығының көлемі үлкен (1075 см3) , мандайының тайқылығы азырақ, қабағы иегі табылған қазбалардың айтарлықтай ерекшелегі сол, синантроптың сүйектерімен бірге онда әр түрлі формадағы дөрекі тас отта көп және көп табылды. Демек, синантроптар сол кездің өзіңде отты пайданала білген.
Адамның эволюциясындағы Хомо адамның пайда болуымен байланысты. Тарихта бұл кезеңдегі адамды (орта палеолит) неандерталь деп атайды. Тік жүретін адамға қарағанда, неандерталь адамның болды. Осы кезде ежелгі адамдардың дене бітімінің өзгершіліктері біржолата қалыптасты. Олардың бойы аласа келді (150-160 млн), мый қауағының көлемі енді см3... қас шығыңқы, тайқы маңдай, бас сүйегі жайпақ, тістері ірі, иегінің шығыңқылығы аз. Омыртқа жотасының тіктігі, тізе буынының жазылмайтын қисықтығы...көрсетеді.
Дене бітімі қазіргі кездегідей адамның (Хомо Сапиенс) пайда болуы соңғы палеолит дәуірімен байланысты. Осы уақыттан...өзгеріс болады және нағыз адамзат тарихына біржолата көшу басталады. Алғашқы Хомо Сапиенс өкілдерінің пайда болуы б.з. 50-45 мың жыл Оған тән 1868 ж. Франциядағы Кро-Маньон үнгірінде табылған бес қанқаны зерттеу негізінде тұрпатында, осы заманғы адамдарға тән ерекшеліктер айқын білінеді. Оларға тән нәрсе - басының сопақтығына қарай маңдайы кең, беті өте және мый кең см3), бойы биік (168-194 см), ет айқын көрінеді.
2.Күрделігүлді тұқымдасы
Күрделі гүлдер тұқымдасым қосжарнақты ,гүлді өсімдіктердің ең көп тараған тобы.Жер жүзінде ,Артика және антарктида мұздарының өзге таралу аймақтарының барлығында Күрделі гүлділердің 20000нан астам түрі белгілі. Қазақстанда Күрделігүлділер тұқымдасының 700 жуық белгілі.
Бұлар негізінен шөптекті ,сүтті шырыны болатын өсімдіктер.Олар дың шала бұталы ,бұталы ,ағаштекті түрлері де кездеседі .Күрделігүлділер көбінесе көпжылдық өсімдіктер.Кейде біржылдық .Гүлшоғыры бір гүлден мың гүлге дейін жинақталатындықтан,себетгұл деп аталады. Себетгүлдегі гүлдердің құрылысы әр түрлі .Пішіні ,құрылысына байланысты Себетгүлде тілше,түтікшелі, қосерінді,жалған тілшелі,шұқырақ тәрізді гүлдер орналасады. Себетгүлінің құрылысы ерекше .Мысалы: Күрделігүлділер тұқымдас бақбақтың себетгүлінде тек тілше гүлдер орналасқан . Түймедаұтың себетгүлінен тілше және түтікшелі гүлдер көреміз.Гүлкекіре себетгүлінде шұқырақ тәрізді гүлдер болады.Себетгүлі тек түтікшелі гүлден тұратын да өсімдіктер (сарықалуен)бар.Күрделігүлділер әр түрлі мақсатта қолданылады .Күнбағыс,мақсырдан өсімдік майы алынады. Дермене , түймедағы ,бақбақ дәрілік шөп ретінде пайдаланады.Желалмұрт малазықтық дақыл.
Күрделігүлділер тұқымдастарына жататын өсімдіктердің ортақ белгілері. Оларда тостағанша болмайды.Тостағаншасы кейде үлпекті айдарша тәрізді өзгеріп кетеді.Нағыз Күрделігүлді өсімдіктердің себетгүлі гүлшоіыры болады. Күлтесі 5 күлтежапырақшаларан құралады.Олардың төменгі бөлігі түтікше тәрізденіп бірігіп , жоғары ұшында і тісшесі ашылып жайылады .Күлтенің түтікшесіне біті сіп өскен 5 аталыгы
3.Тұқым және оның түрлері
Тұқым –тұқым бүршігінен дамитын көбею мүшесі . Жемістің ішінде орналасқандықтан жемістің 1 бөлігі деп есептеуге болады.
Қос жарнақты және дара жарнақты болып бөлінеді. Тұқым тұқым қабығынан , ұрықтан ,эндоспермнен және тұқым кіндігінен тұрады.
Тұқым қабығы қалың,тығыз ,сырты тегіс жылтыр , түрлітүсті болады.Қабығы тұқымды кеуіп кетуден , мезгілсіз өнуден , зақымданудан , шіруден сақтайды.\Ұрық алғашқы тамыршадан ,алғашқы сабақшадан және бүршікшеден тұрады.Эндосперм тұқымның едәір бөлігін алып жатыр .Эндосперм жасушаларында крахмал,нәруыз,май заттары жиналады. Тұқымның төменгі ұшында эндоспермге тығыз жанасып бекінген ұрық бар.Ұрықпен эндоспермнің арасында жұқа 1 жарнақ орналасады.Жарнағында қоректік заттар қоры болмайды.Д.жарнақтылардың тұқым жарнағы тұқым өнген кезеде эндоспермдегі қоректік заттарды ерітетін зат бөлінеді.Ерітетін зат органиқалық заттарды сұйытылады. Тұқымның жеміске бекінген жері тұқым кіндігі деп аталады. Тұқым кіндігін ақылы ауа,су кіреді.
Тұқым өнуі үшін алдын ала су,жарық ,физиологиялық белсенді заттар және оған ауаның температурасы қолайлы болуы қажет ,сонымен қатар тыныштық керек.
Дата добавления: 2014-12-15; просмотров: 64 | Нарушение авторских прав