Читайте также: |
|
,
Ауылшаруашылық дақылдарының суару мөлшерін мен санын және ылғалдандыру мерзімдерін суару режимі деп атайды. Суару режимін жобалағанда дақылдың өсіп-өну мерзімінде пайдаланылатын суды тұтынуы анықталады. Сосын егіс учаскесінің табиғи ылғалдылығы есептелінеді. Одан кейін маусымдық және бір суарымда берілетін мөлшері анықталады.
А.М.Алпатьевтің биоклиматтық әдісі жалпы буланудың және ауа ылғалдылығы тапшылығы байланысына негізделген.
Орташа айлық ауа ылғалдылығының тапшылығы
Δа=100-а,
мұнда Δа–орташа айлық ауа ылғалдылығының тапшылығы,%;
а – орташа айлық ауа ылғалдылығы, %.
Биологиялық коэффициентті әр дақыл үшін оның қай өңірде егілетін жағдайына байланысты анықталады.
1.1-кесте. Әр аймақтағы ауылшаруашылық дақылдарының биологиялық коэффициентінің (кб) мәні
Дақылдар | Табиғи аймақтар | ||
Тау етегіндегі шөл дала | Жартылай шөл дала | Шөл дала | |
Күздік бидай | 0,96-1,0 | 0,86-0,90 | 0,91-0,95 |
Масақты дәнді (жаздық бидай, қарабидай, арпа, сұлы) | 0,91-0,98 | 0,85-0,90 | 0,90-0,94 |
Қант қызылшасы | 0,90-0,96 | 0,85-0,90 | 0,88-0,92 |
Картоп | 0,85-0,90 | 0,80-0,85 | 0,85-0,90 |
Жүгері | 0,86-0,90 | 0,80-0,85 | 0,85-0,90 |
Бақша (қарбыз, қауын, асқабақ) | 0,80-0,85 | 0,75-0,80 | 0,75-0,80 |
Дәнді-бұршақты (ноғатық,асбұршақ, жасымық) | 0,90-0,96 | 0,85-0,90 | 0,85-0,90 |
Екі жылдық жоңышқа | 0,94-1,0 | 0,90-0,95 | 0,90-0,95 |
Біржылдық шөптер (сорго, судан шөбі) | 0,85-0,90 | 0,80-0,85 | 0,82-0,88 |
Микроклиматтық коэффициентті 1.2- кестеден шөл аймаққа қатысты анықтаймыз.
1.2-кесте.Қазақстанның табиғи аймақтарындағы микроклиматтық коэффициентінің (ко) мәні
Аймақ | Айлар | ||||||
IV | V | VI | VII | VIII | IX | IV- IX | |
Дала | 1.0 | 0.95 | 0.95 | 0.85 | 0.85 | 0.90 | 0.9 |
Шөл | 1,0 | 0,95 | 0,95 | 0,85 | 0,85 | 0,9 | 0,9 |
Шөлейт | 0,99 | 0,85 | 0,8 | 0,75 | 0,75 | 0,8 | 0,82 |
Тау етегіндегі, шөл-дала | 1,0 | 1,0 | 0,9 | 0,80 | 0,80 | 0,8 | 0,9 |
Тау етегіндегі дала | 1,0 | 1,0 | 0,95 | 0,90 | 0,85 | 0,85 | 0,95 |
Дақылдың суды тұтыну мөлшері төмендегі формула арқылы анықталады
Ev=E. кб .ко,
мұнда Ev- суды тұтынудың мөлшері, м3/га;
кб- биологиялық коэффициент;
ко-микроклиматтық коэффициент.
Буланудың мәнін Н.Н. Ивановтың формуласы арқылы табамыз
Е= ,
мұнда Δа-орташа айлық ауа ылғалдылығының тапшылығы %;
t-орташа айлық ауа температурасы o C.
Есептеу мерзімдегі жер асты суларын пайдалану мөлшері Г, м3/га
Г=Ev . gг,
мұнда Г- вегетация мерзімдегі жер асты суларын пайдалану мөлшері, м3/га;
gг - дақылдың ыза су арқылы капиллярлы қоректену коэффициенті.
Жер асты суларын пайдалану коэффициентінің мәнін топырақтың механикалық құрамына және ыза судың тереңдігіне байланысты алынады (1.3-кесте) [1].
1.3-кесте. Жер асты суларын пайдалану коэффициентінің (gг) мәні
Ыза су тереңдігі,м | Жеңіл топырақ | Ауыр топырақ | ||||||
Белсенді қабаты | Белсенді қабаты | |||||||
0,4 дейін | 0,6 дейін | 1,0 дейін | 1,0 жоғары | 0,4 дейін | 0,6 дейін | 1,0 дейін | 1,0 жоғары | |
1,0 | 0,25 | 0,4 | 0,55 | 0,9 | 0,3 | 0,35 | 0,5 | 0,9 |
1,5 | - | 0,1 | 0,25 | 0,8 | 0,1 | 0,25 | 0,35 | 0,7 |
2,0 | - | 0,05 | 0,15 | 0,5 | - | 0,10 | 0,25 | 0,4 |
2,5 | - | - | 0,05 | 0,20 | - | 0,05 | 0,15 | 0,25 |
3,0 | - | - | - | 0,05 | - | - | 0,05 | 0,15 |
Топырақтағы бастапқы ылғал қоры Vп, м3/га
Vп=10Рμ,
мұнда Vп- топырақтағы бастапқы ылғал қоры, м3/га;
Р-вегетация емес мерзімдегі жауын-шашын мөлшері; Р=Р жыл-Рвег;
μ- қысқы-күзгі мерзіміндегі жауын-шашынды пайдалану коэффициенті (1.4-кесте) [1].
1.4-кесте.Әр аймақтағы қысқы-күзгі мерзімдегі жауын-шашынды пайдалану коэффициентінің (μ) мәні
Аймақ | Коэффициент |
Таулы -дала | 0,30-0,4 |
Тау етегіндегі дала | 0,40-0,50 |
Дала | 0,5-0,65 |
Жартылай шөл дала | 0,65-0,75 |
Шөл | 0,75-0,8 |
Суды тұтынудың жетімсіздігін келесі формула арқылы анықтаймыз
М= ΔЕv= Еv-(Vп+10Рвег+Г),
мұнда Еv- суды тұтыну мөлшері,м3/га;
Vп- топырақтағы бастапқы ылғал қоры, м3/га;
10Рвег-вегетация мерзіміндегі жауын-шашынның мөлшері,мм;
Г-вегетация мерзімдегі жер асты суларын пайдалану мөлшері, м3/га.
1.5-кесте. Бір жылдық жоңышқаның суару режимін биоклиматтық әдіспен есептеу (01.04-20.09)
Есептік көрсеткіштері | Айлар | ||||||
IV | V | VI | VII | VIII | IX | IV-IX | |
Ауа температурасы, to C | 15.2 | 21.9 | 26.7 | 28.6 | 25.6 | 20.7 | 23.12 |
Ауа ылғалдылығы, а % | |||||||
Ауа ылғалдылығының тапшылығы Δа, % | |||||||
Жауын-шашын мөлшері, мм | 0.7 | 0.6 | 41.3 | ||||
Температураның қосындысы, ∑toC | |||||||
Су бетінен булану Ео, м3/га | |||||||
Биологиялық коэффицент к б | 0.45 | 0.43 | 0.38 | 0.35 | 0.35 | 0.32 | 0,35 |
Микроклиматтық коэфиициент к о | 1.0 | 0.95 | 0.95 | 0.85 | 0.85 | 0.90 | 0.9 |
Суды тұтыну мөлшері Ev, м3/га | |||||||
Жер асты суларын пайдалану коэффициенті, g г | - | 0,05 | 0,10 | 0.15 | 0.15 | 0.15 | 0.13 |
Жер асты суларын пайдалану мөлшері Г, м3/га | - | ||||||
Белсенді ылғал қабатының тереңдігі h, м | 0,4 | 0.6 | 0.80 | 0.9 | 1.0 | 1.0 | - |
Белсенді ылғал қабатының өсімі Δһ,м | 0,4 | 0,2 | 0,2 | 0.1 | 0.1 | - | |
Топырақтағы ылғал қоры Vп,м3/га: -тереңдiк мөлшеріне сәйкес ылғал қоры -қабаттың тереңдеуіне байланысты ылғал мөлшерінің қосылуы | - | - - | |||||
Суды тұтынудың жетімсіздігі ΔЕ, м3/га: - әр ай бойынша - пайыздық мөлшері,% |
Сурет 1.1- Бір жылдық жоңышқаның суару мерзімін А.М. Алпатьевтің биоклиматтық әдісі бойынша анықтау
1.6 –кесте. Сүрлемдік жүгерінің суару режимін биоклиматтық әдіспен есептеу
Есептік көрсеткіштері | Айлар | ||||
V | VI | VII | VIII | V- VIII | |
Ауа температурасы,to C | 21,9 | 26,7 | 28,6 | 25,6 | 25,7 |
Ауа ылғалдылығы, а % | |||||
Ауа ылғалдылығының тапшылығыΔа, % | |||||
Жауын-шашын мөлшері, мм | 0,7 | ||||
Жылы температураның қосындысы, ∑toC | |||||
Булану Ео, м3/га | |||||
Микроклиматтық коэфиициент к о | 0,95 | 0,95 | 0,85 | 0,85 | 0,9 |
Биологиялық коэффицент к б | 0,35 | 0,41 | 0,37 | 0,22 | |
Су тұтыну мөлшері Ev, м3/га | |||||
Жер асты суларын пайдалану коэффициенті, g г | - | 0,05 | 0,10 | 0,15 | 0,1 |
Жер асты суларын пайдалану мөлшері Г, м3/га | - | ||||
Белсенді ылғал қабатының тереңдігі h, м | 0,4 | 0,5 | 0,6 | 0,6 | - |
Белсенді ылғал қабатының өсімі Δһ,м | 0,4 | 0,1 | 0,1 | - | - |
Топырақтағы ылғал қоры Vп,м3/га: -тереңдiк мөлшеріне сәйкес ылғал қоры -қабаттың тереңдеуіне байланысты ылғал мөлшерінің қосылуы | - | - - | |||
Суды тұтынудың жетімсіздігі ΔЕ, м3/га: - әр ай бойынша - пайыздық мөлшері,% |
Сурет 1.2 -Сүрлемдік жүгерінің суару мерзімін А.М. Алпатьевтің биоклиматтық әдісі бойынша анықтау
Дата добавления: 2015-09-11; просмотров: 37 | Поможем написать вашу работу | Нарушение авторских прав |