Читайте также:
|
Экономика құрылымы деп енбекті жалпы бөлуді сипаттайтын, сондай-ақ, өнімдердіңайналымын сипаттайтын, олардың өзара байланысы, өндірістік ресурстары және ұдайы өндіріс үдерісін көрсететін, оның түрлі салаларының қатынастары түсініледі.
Экономика құрылымы – ЖІӨ -дегі (ВВП) (салалық тәсіл) кейбір салаларының үлесі.
Егер нарық экономикасының әр түрлі кесіндісін қарасақ, онда аумақтық, атқарымдық, әлеуметт і к құрылымын бөліп көрсетуге болады.
Атқарымды қ құрылым әр түрлі қажеттіліктегі ЖІӨ - ді (жеке тұтыну, мемлекеттік тұтыну), өндіріс факторының кесіндісінде бөлуді сипаттайды.
Әлеуметт і к құрылым әлеуметтік секторға - жеке, корпоративтк, мемлекеттік, үй шаруашылығы секторына бөлшектеуді көрсетеді.
Салалы қ құрылым үш денгейден тұрады - макроэкономикалық, салааралық және өндірістік.
Қазақстан экономикасы белгілі болғандай, бұрынғы КСРО шаруашылық байланыстарының нақтылы сипаттарымен және бай табиғи ресурстарының болуы есебінен, шикізаттық бағыт басымдық жағдайда дамыды. Кешегі күнге дейін мұндай саясат дамудың ілгерілеу сипатын қамтамасыз етті. Алайда, өсу көрсеткіші кандай да болмасын айтарлықтай болғанымен, тек шикізаттық факторды пайдалана отырып, республика экономикада тұрақты онды нәтижелерге жете алмайды.
Қалыптасқан құрылымды жете түсіну үшін, оны пирамида нысанында көрсету қажет (сурет). Оның негізін республикадағы барлық өндірістің 50 пайыз үлесіне келетін, базалық, кен өндіруші сала құрайды.
Экономиканың қалыптасқан құрылымы
| Ғылымды қажет ететін салалар | ||
| Машина жасау, ХТТ өндірісі | ||
| Мұнай-химия өнеркәсібі | ||
| Табиғи | шикізатты бастапқы өңдеу | салалары |
| Кен өндіруші | салалар, ауыл және орман | шаруашылығы. |
Әрі қарай табиғи шикізатты, құрылыс және басқа да материал дарды (25 пайызға жуық) бастапқы қайта өндеу енеді. Ақыр соңында жаппай өнім өндіретін машина құрылысы салалары (5 пайызға төңірегінде). Еңбиікке жақын болған сайын, елдің экономикасында үлесі өте аз, көбірек технологиялық тұйықталған және ғылымды қажетсінетін өндіріс көп болады.
Мұндай жағдай неге қалыптасқанын түсіну үшін, жоспарлы шаруашылықтан мұра болып қалған экономика құрылымын қарастырған жөн.
Оның алты сипаттамасын белгілейміз:
1. Өндірістік құрылымның «қиғаштығы» өндіріс құралдары өндірісінің пайдасына.
2. Көптеген салалардың техникалық және технологиялық мешеулігі.
3. Өндірістік қорлардың тозуының жоғарылығы.
4. Ғаламдық балансталмау.
5. ӘӨК –ге (ВПК) жұмсалатын (кем емес елдің экономикалық әлеуетінің жыл сайын 2/3-нен) үлкен шығындар. Оны ұстауға жыл сайын ҰТ-тың 18-20 пайызы жұмсалды, нәтижесінде көліктік, энергетикалық, акпараттық, коммуналдық және әлеуметтік құрылымдардың жағдайы кері кетті.
6. АӨК (АПК) құрылымының тереңдеформациялануы (бүгінде оның көптеген салалары дағдарысқа ұшыраған).
Одан басқа, объективті факторлардың ықпалы субъективті факторлардың әрекетімен күшейді (басқарудың барлық деңгейінде кәсіптік шеберліктіңжәне құзыреттіліктің төмендігінен), нәтижесінде жаңартпашылдыққа, бәсекелестік күреске және тұты-нушылық сұранысты қанағаттандыруға қабілетсіз, шектен тыс ауыртпашылықты құрылым қалыптасты.
Экономиканың қалыптасқан құрылымы көп жағдайда, қаржылық ресурстардың, бағытталуына «міндетті». Мысалы, 2002 жылғы 9 айдың ішінде республиканың экономикасына шетел инвестициясының ағымы 3,5 млрд долларды құрады. Сонымен бірге, шетел инвесторларының үлесіне 31,4 пайыз, отандық - 60,3 пайыздан келді. Инвестициялар негізінен кен өндірушісалаларға (1,7 млрд долл), жылжымайтын мүлік операцияларына (0,5 млрд долл), көлік және байланыс (0,4 млрд до лл) және өңдеуші салаға (90,3 млрд долл) бағытталды.
Мұның барлығы - елдегі салалық және аймақтық құрылымдарды өзгерту мен қалыптастыру бойынша үйлесімділікке ықпал етуде, салалық өнімнің әр түрлі өндіру арасындағы қатынастарға ықпал етудегі мемлекет іс-әрекетінде құрылымдық-инвестициялық қайта құру қажеттілігі туындатты.
Сонымен бірге, экономиканың құрылымын, оның бәсекелестік қабілетін дамытуға және қазіргі заманғы технологияны қажетсінетін өндірісті жетілдіру бойынша міндеттер тұрды.
Әртараптандыру ғылымды қажетсінетін, жоғары технолоғиялық және бәсекелестікке қабілетті өнімдердің пайдасына, қызмет үлестерін көтеруге және соңында құны болатын, тауар өндіруге, ЖІӨ құрылымының өзгерістеріне бағытталуы тиісті.
Индустриалдық саясатты әзірлегенде негізгі назар шикізат ресурстарын қайта өндеуге байланысты салаларды дамытуға, яғни мұнай-химиядағы, металлургиядағы, машина құрылысындағы; тұтыну тауарларын және құрылыс материалдарын өндірудегі төртінші және бесінші технологиялық қайта жасауды құруға аударылатын болады.
Сонымен бірге экспорт және импорт орнын толтыратын, шикізаттық емес бағыттарды құру басты мақсат болып табылады.
3. Үйлесімдік құрылым ғ а мемлекетт і к ы қ пал ету әдістер і
Дағдарыс жағдайында үйлесім құрылымына мемлекетт і к ы қ пал етудің барлық әдістері пайдалануы тиіс. Шартты түрде оларды жанама және тікелей деп атауға болады.
Қаржылық және ақшалық реттеудің жанамаәдістері өзіне салықтық және кредиттік саясатты қосады.
Салықтық саясат басты назарды салықты жинауға, өтелім сая-сатына (өтелім мөлшерін белгілеу, өтелім аударымын индекстеу, тездетілген өтелім) бағыттайды. Кредит саясаты - мөлшер есебін, кредитті шектеу немесе өктемдік беру, мемлекет кепілдігін реттеуге бағытталады.
Одан басқа кеден саясаты, бағаны реттеу маңызды рөл аткарады.
Тікелей мемлекеттік қаржылық реттеу бюджеттік инвестицияны, қаражаттандыруды, субвенцияны (жәрдем қаржы) және аумақтың дотациясын (демеу қаржы), сондай-ақ тікелей ықпалды басқа шараларды бөлуде көрінеді.
Мемлекеттік құрылымдық саясатты жүргізу келесі тұжы-рымдық негізде (көзкараста) болуы тиісті.
1. ЖІӨ құрылымы, секторлық құрылым, макроүйлесім мемлекетпен реттелуі, ал, мезо және микроүйлесім таңдаумен реттелуі тиіс.
Тұрақтылық, алдын ала болжау және өндіріс өсуін ынталандыруды құру.
2. Сұраныстың көбеюін шетелдік экспорттаушылар емес, отандық өндірушілер пайдалануы үшін, іріктеу қолдампаздығы жүйесі қызмет істеуі тиіс.
3. 5-10 жылға даму болжауы мен жоспарын әзірлеу мақсатына сәйкес, басқа макро көрсеткіштермен бірге құрылымдық та маңызды орын алар еді
4. Құрылымдық қайта құру түрлерін таңдау: бірінші түрі машина құрылысы мен құрылыстағы инвестициялық кешеннің басымды салалары санатында қарастырылады; екінші түрі бойынша мұнай-газ өндіру басымдылық алады, ал басымды колдануды - кен өндіру саласындағы ресурс сақтайтын технология алады.
Сөйтіп, экономикалық құрылымды өзгертуу бойынша мем-лекеттік саясат ғылымды қажетсінетін салаларды қамтамасыз етуге (оның ішінде қорғаныс кешені шеңберінде), сондай-ақ, қазақстандық экономикадағы оның құрылымындағы тұтыну секторындағы үлесін елеулі көбейтуге көмектесетін, салалардың дамуына бағытталады.
4. Инвестициялық құрылымның қайта құрылуының басымдылығы. Кластерлі өндірістік жүйелердің қалыптасуы
Әзірленген инвестициялы қ бағдарлама туралы айтсақ, онда инвестор тек мұнай-газ және тау-металлургиялын ғана емес, сонымен бірге экономиканың басқа да саласына шын көңілмен қолайлы жағдай жасауға бағытталған салым салуды бастайды.
Мемлекеттік инвести ц иялық қолдау өзара байланысты және өзара тәуелді өндіріс топтарына керсетілетін болады.
Кластер а ғ ылшын тілінен аудар ғ анда -«ұйысқан» деген, ма ғ ынаны білдіреді. Кластерлер — б ұл аз аума ғ ыны ң ша ғ ынды ғ ына қарамастан, халы қ аралы қ еңбек бөлінісінде алды ңғ ы жай ғ асымда орналасқанын ж әне экономикалы қ мамандан ғ анын көрсете отырып, өзінің жақын орналасуын пайдасына шешетін, бәсекелестікке қабілетті компанияларды ң ж әне жеке салалар шеңберіндеші кәсіпорындардың өзара байланысты топтары.
Қазакстанға кластерлік өндірістік жүйені қалыптастыру мақсатында экономика құрылымын талдау мәселесі тұр. Мемлекет экономиканың бәсекелестік қабілетінің өсуінің катализаторы ретінде көрінеді және өндірістің, осы міндетке сәйкестігін құруды ұсына отырып, ма ң ызды рөл атқаруы тиісті.
Бір ел экономиканың барлық аясында мамандана алмайды, және оны бастау үшін әлем рыногынде көрсете алатын сол брендтерді анықтауы қажет. 2004 жылдың шілдесінде «Қазақстан экономикасын экономиканың мұнай-газ шығаратын саласындағы кластерді дамыту ар қ ылы әртараптандыру» жобасының басталуына негіз жасалынды. Жобаның тапсырысшысы – республиканың үкіметі болса, осындай стратегияны жүзеге асыруда тәжірибесі бар, «JE Austin» және «Econmic Competitiveness Qroup» (ЕСQ) американдық консалтингтік компаниясы орындаушы болды. Жобаның басты мақсаты - өндірісті өсіру мен қосымша құнның үлкен үлесімен өнімдерді экспорттауға басымдылықты кен шығарушы саладан кен шығармайтын саланы ығыстыруы және соңғы саланың өнімділігін арттыру.
Сарапшылар қазақстандық экономиканың жүзден астам секторындағы рынокты, сұранысты, ұсынысты және даму болжамын тартымды көзқарас тұрғысынан талдады. Қорытындысында, жеті басымды бағыт таңдалды: туризм, мұнай-ғаз машина құрылысы; тамақ өнеркәсібі, жеңілөнеркәсіп, көлік, металлургия, құрылыс материалдарын шығару. Бұл рыноктың сараланымы «шикізаттық салада елдің экономикасының ұзак мерзімді мамандануын анықтайды.
10 - тақырып. Жер ресурстарын тиімді пайдаланудағы мемлекеттік шаралар жүйесі. Экономиканың аграрлық секторының дамуын реттеудегі мемлекет қызметі
10.1 Экономиканың аграрлық секторының ерекшеліктері. Ауыл шаруашылығындағы нарықтық қатынастарды мемлекеттік реттеудің объективтілік қажеттілігі
10.2 Қазақстан Республикасының агроазық түліктік кешенінің дамуы.
10.3 АӨК қолдау бойынша мемлекеттік шаралар жүйесі
10.1 Ауыл шаруашылығынан халық шаруашылығының көптеген салаларының өндірістің ерекшелік жағдайында айырмашылығы бар: жер - өндірістің негізгі қоры; жұмыс маусымдық сипатта болады; еңбек үдерісі жанды организммен байланысты; жұмыс кезеңі өндіріс кезеңімен сәйкес келмейді; инвестцияны жүзеге асыру мен тиімділікті алу арасында уақыт бойынша елеулі лаг (айырмашылық) бар; оның бағасына байланысты өнімге сұраныс үйлесімді емес; жоғары капитал және энергия қажеттілігі; төмен пайдалылығы және ақыр соңында табиғи-климаттық жағдайға қатаң тәуелділігі.
Дамыған елдерде, атап өтілгендей, аграрлық секторды рынок заңы бойынша емес, салықтық қолдау түріндегі тікелей және жанама қаржы бөлетін, қолдампаздық саясат жүргізетін және арнаулы әр түрлі тұтқаларды пайдаланатын мемлекет реттейді.
Рыноктық қатынастарға өтумен байланысты, өзгерістер үдерістері жағдайындағы ең кері көріністі өзгерістер аграрлық секторда өтті.
Бір жағынан, мемлекеттің өтпелі кезеңде саланы қажетті деңгейде қаржыландыру үшін жеткілікті ресурстары болмады. Екінші жағынан, заң базасының жетілдірілмегенінен, бар заңдар мен бағдарламалардың тиімсіздігінен, мемлекеттік шаралардың жүйелі болмауынан, реформалардың негізсіз асығыс тездетілуінен проблемалар туындады. Өтпелі кезеңдегі қиын жағдай бюджеттік қаржыландырудың қысқаруы мен аграрлық секторды реформалаудың тиімді бағдарламасының болмауынан маңызды саланың нашарлауына және тұралауына әкелді.
Аграрлық секторды реттеуді аграрлық-өнеркәсіптік кешеннің (АӨК) дамуымен байланысты қарастыру қажет.
АӨК үш қызметтік аяны біріктіреді:
I - ауыл шаруашылығы үшін өндіріс құралдарын шығаратын және соған сәйкес қызмет көрсететін қор құраушы салалар.
II - ауыл шаруашылығы (өсімдік және мал шаруашылығы)
Ш-дайындауды, сақтауды, ауыл шаруашылығы шикізаттарын өңдеуді және АӨК соңғы өнімдерін өткізуін қамтамасыз ететін салалар мен өндірістің жиынтығы.
Агроөнеркәсіптік кешенде негізгі мәселелерді шешу бірқатар әлеуметтік мәнді міндеттерді орындаумен байланысты.
Біріншіден, елдің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету қажет. Қазақстан үшін, азық-түлікпен өзін-өзі қамтамасыз ету керекті деңгейде жауап бермейтін жағдайда, азық-түлік тәуелсіздігіне жету экономикалық қауіпсіздікті тұтастай қамтамасыз ету ең бір маңызды бағыт болып табылады.
Екіншіден, тұрғындарының 45 пайызы ауылды жерде тұратын ел үшін, ауыл шаруашылығы өндірісін дамыту ауылдық жерде жұмыссыздық проблемасын шешеді. Жұмыспен қамтамасыз етудің жоғары деңгейі, тұрақты табыс әлеуметтік тұрақтылыққа көмектеседі. Сонымен бірге, мемлекетте ауылдың әлеуметтік проблемаларын шешуді мойнына алуға ресурстар жеткілікті емес, ол ауыл шаруашылығы өндірісін дамыту үшін жағдай туғызуы қажет.
Үшіншіден, ауыл шаруашылығы саласын дамыту нәтижесіндегі барлық экономика үшін елеулі мультипликативті әсерді есепке алу керек. Ауыл шаруашылығы жоғары деңгейде астық пен ет өндіруші, ішкі сұраныстың қуат көзі болып табылады. «Жаңа өнеркәсіп саясатын» жүргізу барысын талдау, ауыл шаруашылығының құлдырауы мен төлеу қабілетінің жоқтығы өнеркәсіптік саланың тұрақтануын (машина құрылысы, химиялық, жеңіл, тамақ, мал азықтарының) және тұрақты өсуге көшуді тежейді. Ауыл шаруашылығының дамымаған жағдайында, онымен ілеспелі салалардың көтерілуі мүмкін болуы екіталай. Яғни, саланы мемлекеттік қолдау елдің үдемелі экономикалық дамуына тұтастай маңызды.
Төртіншіден, Қазақстанның ауыл шаруашылығын дамыту және отандық өнімдерді сыртқы рынокқа шығару үшін, барлық қажетті табиғи ресурсы бар. Келешекте сала нақты валютаның шынайы және елеулі көзі бола алады. Ол үшін мемлекет өнімнің бәсекеге қабілетті түрлерін көтеруге, республиканың ішкі және сыртқы рыногында көліктік байланыстар проблемасын шешуге барлық жағдайды қамтамасыз етуі тиіс.
Көріп отырғандай, ауыл шаруашылығы саласының дамуы елдің тұтастай экономикалық дамуы үшін маңызды. Агроөнеркәсіптік кешен экономикалық өсудің, елдің сауда және төлем балансының жақсаруына қосымша негіз бола алады.
10.2-сұрақ. Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешені өзінің даму үдерісінде басқа салалар тәрізді, экономикалық дағдарыстан шыға алмады. Қазақстанда ауыл шаруашылығының дағдарысы Кеңестер одағының АӨК-де сексенінші жылдары басталды. Осы уақыт ауыл шаруашылығы өндірісін толық тоқыраушылыққа әкелген және Кеңестер Одағының азық-түлік импортына, негізінен астыққа тәуелділігін көбейтіп, АӨК-нің құрылымдық дағдарыс кезеңі ретінде белгілі болды.
Егістік жерлерді сауатсыз пайдалану оның өнімділігін төмендетіп, 70-жылдары аумақтың бірқатар жерлерінің батпақтануы мен бұлінушілігіне әкелді. Арал теңізі су ресурстарын ұтымсыз пайдаланудың мысалы бола алады.
Республикадағы жер өңдеудің тәуекелді аймағы аграрлық секторға елеулі салымды қажет етеді.
Әлеуметтік инфрақұрылымның артта қалуы, жастардың, көбірек білімді және еңбекке қабілетті тұрғындардың ауылдан көшуі, еңбектің техникалық қарулануының төмендігі аграрлық секторды елеусіз экономика секторына айналдырды.
Қазақстан тәуелсіздік алған сәттен бастап, басқа кеңестік мемлекеттер тәрізді, экономиканы модернизациялауға және халық шаруашылығының барлық секторын реформалауға көшті. Бұл уақыт меншіктің және АӨК-тегі бизнес калыптасуының жаңа нысанын сипаттайтын ауыл шаруашылығының даму сатысының қалыптасу кезеңі болды.
Аграрлық реформаны жүзеге асыру барысында меншіктің көп жақтылығына негізделген жаңа құрылым жасалды. Ауылшаруашылығы және өңдеуші кәсіпорындардың көпшілік бөлігі жаңа ұйымдастыру нысанында ауыл шаруашылығы өнімдерін негізгі өндіруші болып табылатын акционерлік қоғамдар және серік-тестіктер, өндірістік кооперативтер, шаруа қожалықтары, мемлекеттік кәсіпорындар болып қайта құрылды.
Алайда, кез келген түбегейлі қайта құру мемлекет экономикасы үшін ауыртпалықсыз өтпейді. Көп жылғы аймақаралық және салааралық шаруашылық байланыстарды бұзу ауыл шаруашылығын дағдарысқа тіреді. Ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірудің құлдырауының себептері ауыл шаруашылығының аумақтық және салалық ерекшеліктерін ескермей, жеделдетіліп, ойластырылмай жасалған жекешелендіру болды.
Ауыл шаруашылығы салаларындағы реформаларды талдау көп укладты экономиканың дамуы мен қалыптасуы бірнеше сатыда жүргізілгенін және қазір бұл сала тұрақтану кезеңінен өсу кезеңінде екенін көрсетті.
Ауыл шаруашылығын реформалаудың келесі негізгі сатыларын бөліп көрсетуге болады:
Бірінші — қалыптасу кезеңі (1990-1994 жж.),
Екінші - «секірісті даму» кезеңі (1995-1999 жж.),
Үшінші - тұрақтану кезеңі (2000-2001 жж.)
Төртінші - өсу кезеңі (2002 жылдан бастап).
10.3-сұрақ. Аграрлық сектордың рыноктық таруашылығына басқа секторларда қалыптасқан, негізінен кеңейтілген ұдайы өндірісті демеу қаржыландыруды қарастыратын, мемлекеттік қолдампаздық; салыктық және кредиттік реттеу мемлекеттік реттеудің қағидалары тән.
Агроөнеркәсіптік өндірісті мемлекеттік реттеу келесі бағытта жүргізілуі тиісті:
- мемлекеттің азық-түлік қауіпсіздігін ынталандыру;
- қаржыландыру, кредиттеу, сақтандыру және салық салу;
- ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп арасындағы ғылыми не-
гізделген баламалы қатынастарды орнату;
- ғылыми-техникалық бағдарламалардың жетістігін кеңінен
ендіру үшін жағдай жасау, ауылда ауыл шаруашылығы
ғылымы мен әлеуметтік аяны дамыту;
- сыртқы экономикалық қызметті жүзеге асыру кезінде,
отандық тауар өндірушілердің мүддесін қорғау.
Республикада мемлекеттік қолдау шаралары жалпы сипаттағы шараларға және арнаулы шараларға бөлінеді.
Жалпы сипаттагы шаралар — бұлар диагностиканың, мониторингтің және өсімдіктер мен жануарлардың ерекше қауіпті ауруларына қарсы күрес; зертханалық және карантиндік өнімдерді фитосанитарлық талдау; ауыл шаруашылығы дақылдарын сұрыптық сынақтан өткізу; суландыратын жердің мелиоративтік жағдайын бағалауды; астықтың мемлекеттік резервін сақтау; элиталық тұқым шаруашылығы мен асыл тұқым ісін сақтау мен дамыту; минералдық тыңайтқыштарды алу; агроөнеркәсіптік кешеннің ақпараттық жүйесін дамытуға; қолданбалы ғылыми зерттеулерді өткізуді мемлекеттің қаржыландыруы.
Жалпы шараларға сол сияқты ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерге жеңілдетілген (заңды тұлға үшін патент және шаруа қожалығы үшін бірыңғай жер салығы) салық салуды жатқызуға болады.
Арнаулы шаралар нақты салалар мен өндірісті қолдауға бағытталған. Олар ережедегідей, құндық (жаза) сипатта болады және ры ноктың тұрақты шаруашылық жүргізуші субъектісіне арналған.
Арнаулы шараларға жататындары: мемлекеттік ресурстарға астық сатып алу; ауыл шаруашылығы техникасы лизингісін кредиттеу; көктемгі-далалық жұмыстар мен жинау жұмыстарын өткізу үшін жергілікті бюджетті кредиттеу; ауылдық кредиттік серіктестіктер жүйесін кредиттеу; экспорттық-импорттық тәртіпті реттеу кезіндегі тарифтік саясат.
Сұраныс пен ұсыныс арасындағы теңдікті, ауылдың құрылымдық және әлеуметтік қайта құрылуын қолдауға бағытталған мемлекеттік реттеу шаралары экономикалық және әкімшілік болып бөлінеді.
Экономикалық әдістерге ұсыныстың тұрақтылығын және тұрғындардың азық-түлік және басқа да тауарларға төлем төлеуге қабілетті сұранысын қамтамасыз ететін, сәйкесті баға деңгейі мен баға теңдігін қолдау жатады.
Бағаның мемлекеттік реттеу сызбасы, бағаның жоғарғы және төменгі шегін және мемлекет қолдауға тиісті, шартты бағаларды бекітуге саяды.
Қаржылық қолдау шараларының арасында демеу қаржы мен өтемақы, жеңілдетілген кредиттеу және салық салу, шетелдік бәсекелестердің жаппай басып кіруінен қорғау, кредиттерді мемлекеттік кепілдендіру, азық-түліктерді сатып алу болуы мүмкін.
Мемлекет өндіріс келемін жоспарлауды тікелей енгізу тәрізді бағалық тетіктер қызметін рыноктық емес тетіктермен түзетуді қолдануы мүмкін.
Тәжірибеде оның екі түрі қолданылады:
- осы дақылдарды себуді шектеу және сәйкесті өтемақы
төлеп, жерді себу айналымынан шығару;
- өндіріс көлемінің тікелей үлестелуін енгізу және өнімдерді
өткізу.
Жалпы сипаттағы шаралар ауыл шаруашылығының шектелген көлемін қамтиды. Тұтастай алғанда, саланы мемлекеттік қолдау деңгейі төмен. Қазақстандағы ауыл шаруашылығын республикалық бюджеттен қолдау шығындары ЖІӨ-нің 0,7 пайызын құрайды, Ресейдің осындай көрсеткіші 1 пайызға, ал ЕО елдерінде ол 25 пайыздан 30 пайызға дейін тең. Республикалық бюджеттен бір ауыл шаруашылығы нысанына бөлінетін мемлекеттік қолдаудың сомасын есептегенде, 1200 долларды, ал АҚШ-та - 45000 долларды құрайды. Салыстырмалы талдау Қазақстандағы 1 га егістік жерге демеу қаржы көлемі 7,5 доллар болса, Канадамен салыстырғанда 10 есе (83 долл.), ЕО елдерінен-115 есе (855 долл.), Швейцариямен салыстырғанда - 570 есе төмен екенін көрсетеді.
АҚШ-та ауыл шаруашылығының 30 пайызына, Германияда -50 пайызына, Жапонияда - 75 пайызына демеу қаржы бөлінеді.
Соңғы жылдары осы салада мемлекеттік саясаттың оңды беталысы байқалды. Президенттің Қазақстан халқына «2030-жылға дейінгі ішкі және сыртқы саясатгың негізгі бағыттары туралы» жолдауында (Астана, сәуір, 2002 ж.) негізгі тақырып ауыл, ауыл шаруашылығын, оның ішінде азық-түлік рыногын дамыту болды. Жолдауға сәйкес, Қазақстан Республикасының 2003-2005 жж. Мемлекеттік агроазық-түлік бағдарламасы қабылданды.
Бағдарламаның паспортында оның мақсаты, міндеттері және басымдылығы көрсетілген.
Мақсаты - агроөнеркәсіптік кешенінің тиімді жүйесін қалыптастыру және бәсекелестікке қабілетті өнімдерді шығару негізінде Қазақстанның азық-түліктік қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Бағдарламаның мақсатына жету үшін келесі басым міндеттерді шешу қарастырылады:
- елдің азық-түліктік қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
- агробизнестің тиімді жүйесін қамтамасыз ету;
- ауыл шаруашылығы өнімдері мен ішкі және сыртқы рыноктағы оның қайта өңделген өнімдерін сату көлемін ұлғайту;
- ауыл шаруашылығы өндірісін мемлекеттік қолдаудың ұтымды шаралары.
Экономиканың басқа салаларына қарағанда, агроазық-түліктік саясат осыны талап ететіндей, агроөнеркәсіптік кешеннің қызмет ету ерекшелігі азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуде мемлекеттік реттеу мен мемлекеттік қолдау маңызды рөл атқаруы тиіс.
2005 жылдың аяғында елдің агроазық-түліктік кешенінде бәсекелестікке қабілетті енімдерді өндірудің негізі қаланды, азық-түлік қауіпсіздігінің тұрақты жүйесінің тетіктері әзірленді, өндіріс пен өткізудің теңдестірілген рыногы қалыптасты, экспорттық мүмкіндіктер кеңейтілді.
Тұтастай алғанда, ағымдағы жағдай мен күтілген нәтижелер критерийлердің келесі топтары бойынша бағаланады:
1. Тұрғындарды азық-түлікпен қамтамасыз ету; қамтамасыз ету жүйесіні тұрақты деңгейі.
2. Ауыл шаруашылығы өндірісі мен қайта өндеуді тиімді дамыту.
3. Агроазық-түліктік кешенді мемлекеттік реттеу деңгейі.
Критерийлердің үшінші тобы заңдар базасына сәйкес, агроөнеркәсіптік сектордағы рынокты өндірістің тұтынуын; тауарларға және ауыл шаруашылығы бағытындағы қызметтердің кедендік-тарифтік және салықтық тәртібін; ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіруді және тамақ өнімдерін мемлекеттік қадағалау мен бақылау жүйесін; ауыл шаруашылығы өнімдері мен тамақ өнімдерін өндіруді мемлекеттік қолдаудың тиімділігін біріктіреді.
Дата добавления: 2015-09-10; просмотров: 69 | Поможем написать вашу работу | Нарушение авторских прав |