2.1 Туристік фирманың жалпы сипаттамасы
Туризм құрамында қамтылған қызмет көрсетулерге, оларды беру жеріне, қызмет көрсетілген халқына байланысты ішкі және халықаралық деп бөлінеді.
Ішкі туризм - туризмнің берілген мемлекеттің территориясында сол елдің тұрғындарымен (ішкі туристер) іске асырылуымен байланысты қызмет.
Халықаралық туризм - туризмді бір елдің халықының басқа елдің территориясында іске асырумен байланысты қызмет. Мұндай туристер шетел туристері категориясына жатады. Басқа мемлекет территориясында туристерге туристік қызмет көрсетулерді ұсынку мен қызмет – көшпелі туризм деп аталады да, шетел туристеріне мемлекеттің территориямһсында көрсетілген туристік қызмет кірме туризм деп аталады.
Айта кететін жағдай, неғұрлым жалпы категорияларға «туристерді жіберу» мен «туристерді қабылдау» ұғымдары жатады. Олар бірдей деңгейде ішкі және халықаралық туризмге қатысты болып келеді. соынмен қатар туризм статистикасында туристік келу деген ұғым орын алған. Сол себептен туристік келулерге қарай туристік ағымдар бағаланады. Туристің ішкі табиғатынан келесі түсінік туындайды: турист келгендіктен, ол қайтадан кетуі тиіс.
Сонымен қатар туризмнің статистикасын бір ел территориясынан екінші ел территориясына жылжитын транзиттік туристер шиеленістіре түседі. Мемлекет территорисында транзитпен жүру үшін арнайы транзиттік виза болуы тиіс. транзитік туристердің елде болу транзитінің мерзімі шектеулі болып келеді. бұл Санкт-Петербургтен Швецияға барған ресей туристерінің мысалында анық көрінеді. Мұндай саяхат үшін ең тиімді жол болып Туркаға автобуспен, ары қарай Викинг Лайн компаниясының теңіз паромымен Стокгольмге бару табылады. Жол жөнекей Финляндия территориясын кесе отырып, туристер төрт сағатқа «Серена» аквапаркіне кіруге Хелсинкиде тоқталады. Финляндия үшін бұл туристер транзиттік болып саналады.
Туристерді қабылдау атаулы аймаққа немесе туристік орталыққа келіп жатқан туристерге қызмет көрсету бойынша қызметті сипаттайды. Туризмді ұйымдастыру бойынша атаулы қызметтен тасымалдаушыларды, қонақ үйлерді, мейрамханаларды (туризмнің барлық инфрақұрылымын) іске қосу, ақша массасының келуі, ал шетелдік туризм жағдайында шетел валютасыынң келуі шығады. Туристерді қабылдау туристік аймақта немесе орталықта жұмыс орындарының пайда болуын қамтамасыз етеді, аймақ экономикасыынң дамуына септігін тигізеді. Соынмен қатар ішкі және шетел туристерін қабылдау арасындағы баланс ұғымы қалыптасқан.
Формальды белгі бойынша барлығы да саяси-экономикалық факторларға байланысты болып келеді. СССР-да идеалогиялық және экономикалық ойлар бойынша шетел туристерін қабылдау маңызды болған, бұл өз кезегінде шетел туристеріне қызмет көрсету бойынша жеке саланың құрылуын қамтамасыз етті. Сонымен қатар туризм шетел валютасының келіп түсуінің маңызды көі болып табылған. Соынмен бірге белгілі шетелдік туристер катеогриясына уһтуристік ықмзет көрсетулер тегін көрсетілген. кеңес азаматтары мен шетел азаматарына туристік қызмет көрсетуде айырмашылық байқалып отырды. Рубль ковертациясын енгізгеннен кейін және қызмет көрсетулердің құндары теңестірілгеннен кейін өзгерістер пайда болды. Бірқатар астаналық фирмалар мен туристік оралықтар үшін Тюменнен келген ауқатты туристі қабылдау (салыстырмалы түрде) ауқаты төмен сараңдау неміс туристін қабылдағанға қарағанда тиімдірек саналған.
Туристерді жіберу де маңызды категория болып саналады. Мұндай қызмет ақша массасының басқа аймақтарға, ал шетел туризмі кещінде басқа мемлекеттерге, тартылуымен сипатталады. Жұмыс орындары туризмді ұйымдастыру кезінде (тасымалдау) ғана болмақ. сол себептен, жергілікті аймақ билік басшылары үшін туристерді жіберу ешуақытта да алғы сала болып табылмайды. Туризм валютаның сыртқа кетуін қамтамасыз еткендіктен мемлекеттер ішкі туризмді дамытуға белсенді күш жұмсауда. Бірақ та көшпелі туризмнің барлық түрлері жергілікті қазынаға айтарлықтай көлемді салық түсіруде.
Сонымен қатар ішкі және сыртқы туризм саласындағы қызмет жиынтығын қамтитын ұлттық туризм деген ұғым бар. Ол мемлекеттің өз тұрғындарына қызмет көрсетуді қамтиды.
Туризм үйлесімді дамып жатқан дамыған мемлекеттерде көшпелі және кірме туризмнің балансы сақталған. Ішкі туризм ұлттық туристік қорларды игеру мен іске асыруға, өнеркәсіптің дамуына, туризмнің инфрақұрылымының дамуына септігін тигізеді.
Алайда іс жүзінде барлық мемлекеттер (мемлекет экономикасы толығымен туризмге бағытталған жағдайда) мұндайды қамтамасыз ете алмайды. Мысалы, 50 мың жергілікті андоррлықтар жыл сайын 12 млн шетел туристерін қабылдайды. Кейбір мемлекеттер ішкі құрылымдық себептерге байланысты азаматардың шетеле шығуын шектейді немесе туристік қызметтің мемлекеттік реттелуіне қатысты шаралар қолданады.
Туризм мен туристік өнім адамзат өмірінің көп саласының бір турі мен күрделі әлеуметтік үрдістер болып табылады. Туристік қызметті тұтыну өнімін (туристік өнім) қалыптастыру бойынша туризмді ұйымдастырушылардың (туроператорлар, туристік агенттер, басқа да қатысушылар) қызметі деп және атаулы өнімді тұтынушылрадың (туристердің) қызметі деп тануға болады. Туристік өнім туристік ұсыныс пен турдың негізі болып табылады.
Туристік өнімнің негізгі көзі болып дестинацияның туристік қорлары танылады.
Туристік қорлар – бұл туристердің қажеттіліктерін қанағаттандыра алатын, күш-қуатын қалпына келтіре алатын туристік көрсетілім нысаналарын қамтушы тарихи, әлеуметтік-мәдени және табиғи-климаттық нысаналар.
Мұндай анқтама кезінде бірқатар мәселелер туындайды.
1. Бұл ретте экскурсанттардың жағдайы қалай болмақ? Заңға сүйенсек, экскурсант үшін туристік өнім жоққа шығатын ұғым. Мысалы, Санкт-Петербургке турист ретінде келген тұлға атаулы денистанцияға қатысты міндетті ретте турист болып саналады, бірақ та Новгород қаласына күндізгі саяхатын жасаған кезде, ол келу денистанциясына қатысты өзінің туристік қасиетін жоғалтады да, экскурсантқа айналады. Осыған орай оның келуі туристік статистикада тіркелмейді. Мұндай жағдайдағы бір экономикалық категориядан екінші экономикалық категорияға алмасулар жиі орын алып отыратын құбылыстар.
2. Туристік қорладың функционалдық қызметі туристің рухани қажетіліктерін қанағаттандыру мен ның күш-қуаиын қалпына келтіруден тұрады делік. Сонда тек турист қана емес, барлық жеке тұлғаларға қатысты материалдық қажеттіліктермен не істемекшіміз?
3. Ал егер де туристік денистанцияға жатпайтын туристер категориясымен тұтынылып жатқан жағдайда туристік қорлар өздерінің туристік қасиеттерін жоғалтып алмайды ма?
4. Атаулы қорларға денистанциялардың жергілікті тұрғынардың қатынасын қалайша анықтауға болады? Олар халықаралық нормаларға сәйкес туристік қорларға тең құқылы қолжетерлікті иеленген.
Соңғыға қарап келесі қорытындыға келуге болады: туристік қорлар туристерге байланысты емес, сол себептен олар туристік категорияларға жатпайтын басқа да салаларды өздерінің туристік қасиеттерін жоғалтпай қызмет атқара алады.
Сонымен қатар келесіні де мойындауға жөн: табиғи, климаттық, тарихи, әлеуметтік-мәдени және басқа да қорлар туристедің бар немесе жоқтығына қарамай өмір сүріп келеді. Біздің пайымдауымызша, туризм -150 жыл бұрын пайда болған формация немесе құбылыс. Алайда бұл жағдайда 3000 жылдан асқан Хеопс пирамидасын қайда жібермекпіз? Сол ұзақ уақыт бойы, соңғы 150 жылды алмағанда, ол туристік қор ретінде саналмаған, дегенмен де өзінің рухани және материалдық қасиеттерін әлі күнге дейін жоғалтпай, сол күйі сақтап келеді. күн, ауа теңіз әдемі жерлер мен басқа да нысаналар тұтынушыға қатысты абсолюттық болып келеді. Күн жергілікті тұрғыдан да, келген туристі де басқа да адамды бірдей жылытады.
Осыған орай қорлардың тәуелділігі мен туристер категориясы туралы көзқарастарды жүйеге келтіру үшін бірқатар шектеулерді енгізуді жөн көрдік. Кез келген түрдегі қорлар қажетті және жеткілікті қасиеттерді иеленіп, әлеуметтік және экономикалық факторлар күшінің негізінде туризм мақсатында қолданылып, индвидумдермен (туристер немесе экскурсанттар) тұтынылған жағдайда ғана туристік өнім құрайды. Сонымен қатар, кез келген қор құраушы бірлік туристік ретінде басқалармен жиынтық құраған кезде ғана саналады. Демек, қорлар туристік қасиеттерін тікелей немесе жанама туристік қызметтермен кешен құрған кезде ғана иелене алады. Туристік қорлар туристік өнім көздері қызметтерін атқарады. Ресурстық негіз туристік өнім ретінде келесі ретте беріледі:
- туристік қорлар
- материалдық және матеиалдық емес нысаналар;
- туристік өнімді тұтынуға бағытталған туристік қызмет көрсетулер.
Қолдағы бар қорлар туризм мақсатында пайдаланылуы үшін қорларды туристік өнім ретінде беретін технологиялар мен білім жиынтығының жүйесі қажет.
Туристік қызмет көрсетудің дәстүрлері, салттары, әдістері мен тәсілдері көне замандардан келе жатыр. Туризмнің негізін құраушы дәстүрлер мен салттар мыңжылдықтар бойы қалыптасып келе жатыр.
Сонымен қатар тек қана білім мен біліктілік жеткілікті емес. Туристік индустрия мен көршілес салаларды құру үшін ұйымдастырушылық және құқықтық орта мен жақсы дайындығы бар қызметкерлер тобы қажет. Олардың дайындалуы, қайта оқытылуы, мамандандырылуы да біраз шығындар мен уақытты қажет етеді. Маманды кәсіби дайындау 2 ден 5 жылға дейін уақыт алады, ал кәсіби дағды иеленуші үшін тағы біраз жылдар қажет. Сонымен, туристік өнім үш көзін иеленген.
1. табиғи ресурстар;
2. туристік қызмет көрсету мен туризмнің технологиялары мен білімінің тәртіпке келтірілген жүйесі;
3. кәсіпорынның ұйымдастырушылық-құқықтық құрылымы мен дайындалған мамандар тобы.
Өзінің құрылымы бойынша туристік өнім бірнеше деңгейлерді иеленген:
1) қызмет көрсету, жұмыс немесе тауарлардың бір ғана өндірушісінің өнімі – тұтыну өнімі;
2) өнімді өндірушілердің біртекті немес әртекті топтары;
3) туристік сала өнімі;
4) дестинация өнімі (бірнеше салалар мен қор көздерінің жиынтық өнімі)
5) жоғарыға ұқсас мемлекет немесе аймақ өнімі.
Туристік өнім – бұл заңдыға қаранда, экономикалық категорияға жақын келетін категория. Кез келген туристік өнім заттық бағытталған құрамдас бөлшекке ие болып келеді. соынмен қатар, априор туристік өнімі барлық тұтынушылар үшін жалпылыққа ие қор элементеріне негізделеді. Құрамдас бөліктер табиғи сипатта болуы мүмкін және де өндіруші мне тұтынушыға мүлдем тәуелді болмауы мүмкін. Мысалы, туристік қызығушылық тудыратын табиғи құбылыс: солтүстік нұр шашу, табиғи ландшафт, теңіз, тау және т.б. атаулы категорияларға тарихи-мәдени нысаналар мен кешендер, сәулетік және тарихи нысаналар, мұражай, ғибадатханалар жатады.
Туристік өнімге қатысты әр жеке құрамдас бөлік жиынтық құрамында қызмет етеді. Мысалы, дамыған инфрақұрылымның (байланыс, жолдар, коммуналды және тұрмыстық қызмет көрсетулер жүйесі, сауда) бар болуы міндетті шарт болып табылады. Табиғи қор туристік өнімнің әлеуетті құрамдас бөлігі болып табылғанымен, басқа элементтермен тіркесіп барып тұтынылуда іске асырылады. Егер де қолжетерлік пен басқа да қосымша жағдайлар қарастырылмаса, онда қор туристік өнімнің әлеуетті құрамдас бөлігі деп саналмайды.
Туристік өнім оны құраушы үш бөліктен тұрады:
1) Туристік қызмет көрсетулер (яғни туризмді ұйымдастырушылардың қызметттері: туроператорлар, туристік агенттер, қонақжайлылық жүйесінің қызметі, тасымалдау қызметі, қоғамдық тамақтану және туристік категориясына жататын басқа да қызмет көрсетулер);
2) Туристік қызметті тұтынумен қатар жүретін жұмыстар;
3) Турда тұтынылатын тауарлар мен турдан тыс тұтынылатын тауарлар.
Атаулы құрамдас бөліктердің өзара байланысы мен олардың туристік өнімдегі пайыздық арақатынасы туризм мақсаты мен ұйымдастырушылардың дайындығы мен ауқаттылығына байланысты. Соынмен қатар туристердің белгілі өнімді тұтынуға деген уәжі мен дайындығының да рөлі баршылық.
Туристік өнім турдың негізін құрайды да, оның жеке элементтері тур бағдарламасына еніп, ваучерге жазылуы м.үмкін.
Сонымен, қарапайым өнім бір ғана қызмет көрсетуден, қызмет көрсетудің бір кешенінен немесе бір топ шаралардан тұруы мүмкін. Бұл типтік немес жеке тури құраушы күрделі қызмет көрсету кешеніне негізделген жиынтық өнім болуы мүмкін. Соынмен қатар, жоғары деңгейде ірі тур операторларына ұсынылатын бірнеше турлардан тұратын туристік өнім да бар. Ең жоғарыда туристік орталықтың, аймақтың туристік жиынтық өнімі тұрады. Қор құраушылардың басым бөлігі тур құнына енгізілмейді, дегенмен де олар қалғандарымен тікелей байланыста болып, өнім құнына ықпал етеді.
Туристік өнімнің тұтынушысы ретінде туристер, экскурсанттар және туристік орталықтың басқа да қатысушылары танылуы мүмкін.
Тур – орналастыру, тасымалдау, туристерді тамақтандыру бойынша қызмет кешенін құрайды. Бұл ереже ұйымдастырылған туризмге қатысты болып келеді. Сонымен қатар тур - тек бір ғана қызмет көрсетулер кешені емес, ол бір бірімен тығыз өзара байланысқан қызмет көрсетулер кешендерінің жиынтығын құрайды. Сонымен турды келісім-шарт нысанасы деп таниды.
Турды іске асырумен немесе сатумен турагент пен туроператор айналысады. Олрадың екеуі де туристік өнеркәсіп кәсінорындары мен туристер арасындағы делдалдық қызмет атқарады.
Сонымен қатар, кез келген туристің өзіндік құқықтары болады. Турға қатысты құқықтарын иеленген турист келесілерге құқықты:
- турға бару немесе бармау, яғни одан бас тарту;
- оны толығымен немесе бөлшектеп пайдалану;
- турды құқықтың басқа субъектісіне беру;
- турды басқа субъектіге сату,
- турды өзінің шешімі бойынша біреуге сыйға тарту;
турды ауыстыруға, кепілдікке беруге және т.б
2. 2 Туристік фирманы ұйымдастыру және басқару құрылымдарын талдау
Туризмді ұйымдастыру формалары мен негізгі категорриялары.
Туризм – бұл негізгі қызмет көрету. Бірақ қызмет көрсету барысында туристік қызмет көрсетулер бір реттен емес, бірте-бірте бірінің артынан көрсетіліп отырады. Бұл оның ерекшелігі ретінде саналады. Мысалы, көліктік қатынас қызметі туристерді жылжу үшін көлікпен қамтамасыз етеді, қонақ үйлер жатын бөлмелер мен тамақтаныу орындарымен қаматамасыз етеді.
Сонымен қатар кез келген кәсіпорынды құру кезінде ең алдымен оның құрылымының негізін ұстаушы болып өндірген тауарлар мен қызмет көрсетулерін адлдыға жылжыту әрекеттері саналады.
Осы орайда келесі сызбаны қаратырайық:
|
 |
1. Сурет Туристерді тарту құралдары
Сонымен қатар турфирмалардың бір-бірімен әрекеттесу маңыздылығы ортақ турөнім шығару кезінде байқалады. Аталғанды ескере отырып, турқызметтердің бірін-бірі толықтыру екрекшеліктеріне де тоқталған жөн. Олардың негізінен, үш аспектісі белгілі:
- әр турфирма ішіндегі кірме факторлар мен өндірістік факторлар арасындағы бірін-бірі толықтырушылық;
- әртүрлі туркәсіпорындарының бірін-бірі толықтырулары;
- турқызмет кәсіпорындары мен туристік еоекшеліктер арасындағы бірін-бірі толықтырушылық.
Сонымен қатар тауар өнімділігі сапалы болу үшін ең алдымен білікті қызметкерлер болуы шарт. Мысалы Отель менеджері қызметкерлерді сұрыптап, таңдағаннан кейін оларды қызықтыра отырып, дайындаулары тиіс. бҰл ол үщін маңызды болып келеді. сонымен қатар таулы мекендердегі отелдер тек турагент пен тур оператаорларға ған тәуелді болмайды. Олар, жаңа жоғарыда аталғандай, көлік кәсіпорындарына және т.б. тығыз байланысты болып келеді.
Сонымен қатар турфирманың қызметінде дистрибьторлық жүйе маңызды рөль атқарады. Олардың құрамын турөнімді құрушы мен тұтнушылар арасындағы байланысты қамтамасыз етушілер құрайды. Дистрибьторлық қызметердің маңызы келесіден байқалады:
- олар сұраныс жайлы нақты мәліметтерге ие;
- тұтынушылардың талаптары жайлы неғұрлым тереңірек мәліметтенген;
- нарықтың сегментациянысна қатысты сұраныстың өзгеруін жедел арада анықтай алады.
- Атаулы қызмет атқарушылар түрлі қызмет түрлерін бір жиынтыққа жинап, кешенді қызмет көрсетулерге қатысы тұтынушыға қызмет көрсетулердің жиынтық пакетін ұсына алады;
- Олар тек қана джиынтық қызмет көрсетулердің пакетін беріп қана қоймай, тұтынушыға маршруттар, қызмет көрсетулердің типтері, олардың рекшеліктері мен кемшіліктері туралы өосымша мәліметтер береді.
Осыған орай келсесі сызбаны қарастырып көрейік:
 | ||||||||||||||||||||
|
|
|
| |||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||
 | ||||||||||||||||||||
|
|
|
|
2- Сурет туризмдегі дистрибьюция жүйесі
Сонымен қатар, айта кететін жағдай, бәскелестікке қажетті факторларының бірі болып сұранысты анықтаушы фактор танылады. Мұны келесі сызбана көруге болады:
 | |||
 |
3-сурет Арнайы сұранысты анықтаушы факторлары
2.3 Туристік фирманың ұсынатын қызмет ассортиментінің ерекшеліктері
Халық шаруашылығының саласы ретінде туризм сұраным мен ұсыныстың нарықтық санаттарына сәйкес болуы тиіс өнім шығарады. Осыған қатысты шетелдік тұтынушыға бағдарланған халықаралық рынок пен Қазақстан азаматтарына арналған ішкі рыноктың ара жігін ажырата білу қажет.
Халықаралық туристік рынок бүгінгі күні миллиардтаған айналымы және қатаң бәсекелестікте орасан зор механизмді білдіреді, сондықтан, бірінші кезекте міндет Қазақстанға ғана тән ерекшелігі бар және сұраныс болатын туристік өнімді (турөнім) анықтау болып отыр. Соған байланысты рыноктың қандай сегменттерінде қазақстандық турөнімнің жарқын болашағы бар екені көрінетін болады.
ДТҰ-ның ұсынымдарын ескере отырып жүргізілген талдау мен қазіргі тәжірибенің негізінде, қазақстандық турөнімнің екі базалық құрамдас бөлігін баса көрсетуге болады: Жібек жолы бойындағы мәдени туризм (зиярат ету және дәстүрлі) және онымен тығыз байланысты экооқиғалы туризм (сафари, рафтинг, орнитологиялық, треккинг, аңшылық, балықшылық). Бұл ретте экооқиғалы туризм үшін Жібек жолы бағытымен өтетін ресурстары бар аймақтарды: Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Ақмола облыстарын атап өткен орынды.
Көрсетілген басымдықтарға сәйкес бірінші кезекте игерілетін мынадай аудандар мен тірек орталықтары анықталды:
1. Іле (Алматы қ., Түрген с, Есік қ., Талғар қ., Қаскелең қ., Ұзынағаш с, Қапшағай қ.).
2. Солтүстік Тянь-Шань (Кеген с, Нарынқол с, Жалаңаш с, Шонжы с, Көлжат с).
3. Жаркент-Талдықорған (Жаркент қ., Кектал с, Басши с, Текелі қ., Талдықорған қ., Жаркент-Арасан курорты).
4. Балқаш (Балқаш көлі, Балқаш өңірі с).
5. Солтүстік Жоңғар (Достық, Алакөл көлінің маңы, Лепсі с, Лепсі өзенінің маңы, Жарбұлақ с, Көктұма с, Сарқант қ., Арасан-Қапал курорты).
6. Жамбыл (Тараз қ., Мерке с, Мойынқұм ауданы);
7. Түркістан (Түркістан қ., Тұрбат с, Отырар с, Шәуілдір с, Баба-ата с, Кентау қ., Шаян с).
8. Сайрам-Шымкент (Шымкент қ., Сайрам с, Арыс қ., Шардара қ., Сары-ағаш қ., Ленгер қ., Ванновка с).
9. Жоғары Бұқтырма (Қатон-Қарағай с, Беріл с, Рахманов бұлақтары курорты, Марқакөл көлінің маңы).
10. Маңғыстау (Фетисово с, Ақтау қ., Ералиев-Құрық а.п.).
Бұдан басқа, басымдықты игеру объектілеріне жатқызуға болатын қазіргі және құрылу жоспарланған мемлекеттік ұлттық табиғат парктері (МҰТП): "Іле Алатауы" МҰТП, "Алтын емел" МҰТП (Алматы облысы), "Ақсу-Жабағылы" МҰТП (Оңтүстік Қазақстан облысы), "Баянауыл" МҰТП (Павлодар) облысы, "Қарқаралы" МҰТП (Қарағанды облысы), Щучье-Бурабай курортты аймағы базасындағы "Бурабай" және "Көкшетау" МҰТП, "Қорғалжын" мемлекеттік табиғат паркі (Ақмола облысы) ландшафтарының көріктілігі, қол жеткізілуі, аумағының игерілуі туризмді ұйымдастыру тұрғысында тартымдылығының жоғары деңгейімен сипатталады.
Орталық Азия аймағындағы туризмнің ерекшелігін ескеру қажет. Жібек жолы және оқиғалы туризм сегменттерінде шетелдік туристердің негізгі ағыны барлық көрсетілген аймақтың ішінде: Қазақстан, Шыңжан-Ұйғыр автономиялық округі (ҚХР), Қырғызстан, Өзбекстан, Түркіменстанның шегіндегі ұдайы қозғалысына бағытталған.
Сөйтіп, қазақстандық өнім тек қана кешенді орталық азия турөнімінің құрамында тиімді ұсынылуы мүмкін, бұдан мынадай қорытынды шығады:
1. Турөнімнің институционалдық элементтері үкіметаралық деңгейде келісілуі тиіс.
2. Қазақстандық турөнім біздің аймақтағы көршілеріміздің турөнімдерінен (ең болмағанда баға/сапа қатынасында) кем түспеуі тиіс.
Қазақстандық туристік өнімнің ерекше белгісі оның сипатының маусымдығы болып табылады, бұл маусымнан басқа кезде нақты шаралар қабылдауды және туризмнің баламалы түрлерін дамытуды талап етеді. Атаулының барлығы да турфирманың қызмет көрсету барысында ескеріледі.
Сонымен бірге, жоғарыда көрсетілген сегменттерге сәйкес инфрақұрылымның белгілі бір талаптары бар. Ол қарапайым, салыстырмалы түрде қымбат та, үлкен де емес (25 —100 орын шегінде) экологиялық таза жерлердегі бір орында клиенттер 2—3 күн болуға есептелген туристік бағыттарда орналастырылған объектілер болуы тиіс.
Қазақстанның бизнес-туризм сегментінде белгілі бір болашағы бар. Бұл — ең алдымен Алматы, Астана, Атырау қалалары. Геосаяси жағдай мен табиғи шикізат-ресурстары Қазақстанға бизнес және халықаралық конвенцияларға қатысу мәселелері бойынша келушілер бизнес туристер санын көбейтеді деген болжам жасауға мүмкіндік береді. Жоғарыда көрсетілген орталықтардың инфрақұрылымы негізінен халықаралық стандарттарға сай келеді. Алматы қаласы республика үшін стратегиялық (әуе, автомобиль, темір жол) қақпасы болып табылады және негізгі көші-қон осы қала арқылы өтеді. Әртүрлі жиындар еткізуге қолайлы ғимараттарынан және қонақ үйлерінен басқа, қалада ойын-сауық құру үшін барлық жағдай жасалған, сонымен қатар қала маңындағы радиусы 500 км жердегі аумақта тамаша рекреациялық аймақтар орналасқан. Астана қаласы осындай стратегиялық аймақ болып келеді. Біздің мемлекетіміздің жас ел ордасы ретінде өзіндік келбеті мен инфрақұрылымы бар қалаға деген қызығушылықтың күннен күнге артуы қалада халықаралық және ішкі туризмді жылдам дамытуға қызмет ететін болады.
Турөнімнің маңызды құрамының бірі көлік болып табылады. Туристерді Қазақстанға алып келуде авиа қатынас басты рөл атқарады. Сондықтан, рынокта ұлттық авиа тасымалдаушының жағдаятын күшейту және дамыту мейлінше маңызды мәселе болып табылады. Ұлттық авиажелілерде осындай бағыттағы рейстер ашу арқылы бәсекелестік қабілеті төмендеуінің нәтижесін бейтараптандыру қажет.
Республика аумағының кеңдігін ескере отырып, рыноктың көрсетілген сегменттерінің көпшілік белігін құрайтын жеке туристердің автобустар мен поездарда еркін қозғалуға ұмтылатынын ескере отырып, сенімді автобус қатынасы мен темір жол көлігінің мәні зор.
Туристік жағынан дамыған көпшілік елдерде туризмнен түскен жалпы табыстың 30-дан 50-ге дейінгі пайызын ішкі туристік рынок құрайды. Бұл ретте Қазақстанның болашағы зор. Сонымен бір мезгілде, қазіргі кезде ішкі туризм негізінен бейберекет күйде екенін, ұйымдастырылмағандығын атап өткен жөн. Аздаған курорттар, санаторийлер және туристік базалар ғана жұмыс істеуде. Туризмнің осы түрін дамытуға тиісті көңіл бөлінбей отырғандықтан, мемлекеттің бюджеті қыруар соманы ала алмайды, инфрақұрылымның бұзылуы жалғасуда, табиғи, мәдени және тарихи ескерткіштердің экологиялық жай-күйіне орасан зор нұқсан келтірілуде. Демалу құқығын пайдалануда халықтың аз қамтылған бөлігі ретінде әлеуметтік көмек көрсетілетін оқушыларға, жастарға, зейнеткерлерге, мүгедектерге, соғыс және еңбек ардагерлеріне және өзге әлеуметтік көмекке мұқтаж азаматтарға саяхат жасау үшін жағдай жасау мақсатында мемлекет, мемлекеттік және мемлекеттік емес қорлардан, басқа да қайырымдылық ұйымдары мен қорлар әлеуметтік көмек көрсететін бюджеттен тыс қаржыландыру көздерінен қаражат бөлу арқылы әлеуметтік туризмді дамытудың экономикалық әлеуеті зор.
Бұл ретте, әлемдегі демалыс түрлері мен туризм өндірісін пайдаланушылардың неғұрлым қарасы көп тобын құрайтын мүгедектер мен қарттардың, сондай-ақ осы бір кеңейіп келе жатқан туризм индустриясы рыногының бір бөлігіне айналған балалы отбасылардың көптеген қонақ үйлерге, көлік құралдарына және туристік керікті жерлерге қолы жете бермейді. Сөйтіп, туристік ресурстарға қол жеткізу туризмді дамытудағы неғұрлым маңызды фактор болып табылады. Көптеген туроператорлар туристік ресурстар мен қызмет көрсетулерге қол жеткізу туристер санын көбейтуге мүмкіндік беретінін біле отырып, осыған қатысты шаралар қабылдау қажеттілігінің мәнін әзірге түсінген жоқ. Сондықтан, туристік қорларға қол жеткізудің стратегиясы мен саясатын жіті әзірлеу, туризм өндірісі қызметшілерінің арнайы даярлық деңгейін көтеру, мүгедек туристер талабы мен сұранысы туралы және әлеуметтік-экономикалық дамудағы туризмнің алатын маңызы жайында жұртшылықтың хабардар болуын арттыру қажет.
Мемлекеттік және жергілікті басқару органдары шағын бизнес кәсіпорындарына, оның ішінде әлеуметтік туризм саласындағы қызметті жүзеге асыратын кәсіпорындарға қолдау көрсету тәжірибесін жалғастыруы тиіс. Әлеуметтік туризмге қатысты қайырымдылық, жебеушілік және демеушілік көтермеленуі тиіс.
Әлеуметтік туризмді, оның ішінде өлкетану, спорттық, жеке, емдеу-сауықтыру, мәдени-танымдық, экологиялық туризмді, отбасылық туризмді, қарттарға және мүгедектерге арналған туризмді, жастар және балалар мен жасөспірімдер туризмін дамытудың тәрбиелік және патриоттық маңызы зор.
Осы мәселелердің барлығын шешуде турөнімді қалыптастырудың институционалдық элементтерінің бірінші дәрежелі рөлі бар.
"Қазақстан" деген фирмалық атауы бар турөнімді жылжыту, оның барлық компоненттерін нақты анықтауды және рынок сегментіндегі орналасуын ғана емес, оны өткізудің барынша тиімді арналарын іздестіру, мақсатты рыноктарды (мысалы, Англия, Германия, Жапония және т.б рыноктарды) іздестіруді талап етеді.
Сонымен қатар жоғарыда көтерілген мәселеге қатысты халықаралық байланысты жүзеге асыру құралы болып табылатын әуе тасымалдау жолдары туралы да айтып кеткен жөн. Шетелдік тәжірибеде бұл саланың дамуына қатысты келесіні айтуға болады. Азаматтық авиацияның неғұрлым маңызды халықаралық ұйымдары ретінде ICAO мен IATA танылады. Олар азаматтық авиацияның халықаралық даиуының стратегиялық бағыттары бойынша әдістемелік материалдар ен ұсыныстарды, үрдістер мен ережелерді анықтайды. Олардың әрқайсысы көпжылдық тәжірибеге ие болып кееді.
ICAO (Internftional Civil Aviation Organization) 1944 жылы Чикаго қаласында 7 желтоқанда Халықаралық азаматтық авиация бойынша ковенцияға 52 мемлекеттің қол қоюымен құрылды.1947 жлыдың қазанында ICAO Экономика және әлеуметтік мәселелер бойынша комитеттің шеңберінде Біріккен Ұлттар Ұйымының арнайы агенттігі болды.
Халықаралық IATA ұйымы (The International Air Transport Association) 1945 жылы сәурде Гаванада құрылды. Ұйымның мақсаты авиакөлікті пайдаланушылардың игілігіне экономикалық тиімділік пен авиатехниканың беріктігі, қауіпсіздікті көтеру бойынша бірігіп жұмыс істеу үшін авиакомпанияладың бірігуі болып табылады.
Бүгінгі күнде IATA 130-дан аса мемлекеттен 230 мүше қамтиды. “Аэрофлот- Российские международные авиалинии” және “”Трансаэро” екі ресейлік компания IATA мүшелері болды.
Соңғы мәліметтерге сәйкес азаматтық авиация жыл сайын 1 трлн АҚШ долл. қосымша өнім құрап, 22 млн адам жұмысбастывлығын қамтамасыз етеді.
Атаулы ұйымдар БҰҰ және ДТҰ (ВТО – Всемирная туристкая организация) бірігіп, авиациялық көлікпен туристік тасымалдауларды жетілдіру мәселелерін шешеді.
Дүниежүзінде әуе көлігінің дамуының болжамы ICAO, IATA мәліметтерінде, БҰҰ статистикалық мәліметтеріне негізделеді. Атаулы болжаидардың дүниежүзі мемлекеттері бойынша кестеде келтірілген.
| Тасымалдаулардың жыл бойынша түрлері | Жолаушылар/километрлер | Өсудің жылдық орта есебі, % | ||||
| 1982-1992 | 1993-2003 | |||||
| Халықаралық | 496,5 | 979,4 | 1045,6 | 7,0 | 6,5 | |
| Ішкі | 640,3 | 973,2 | 925,2 | 4,3 | 4,0 | |
| Барлығы | 1136,8 | 1952,6 | 1970,8 | 5,6 | 5,5 |
Евроаплық экономикалық қоғамдстық шеңберінде тасымалдауды жетілдіру мәселелерімен тұрақты қызмет атқарушы Көлік министрлер конференциясы мен Көлік мәселелері бойынша комиссия айналысады.
Европалық экономикалық қоғамдастық қызметінің бір кезеңі ЕЭҚ – қа кіретін мемлекеттердің әуе кеңістігін либеризациялау болып табылды. Аспанның ашық болып жариялануы Европа үстімен еркін ұшуларды қамтамсыз етті. Мысалы, Эйр Франс Мәскеуден Лондонға немесе Франкфуртке Францияға тоқтамай еркін өте алады.
Ұшулардың либерализациясы авиакомпаниялар арасындағы бәсекеталастықтың өсуіне әкелді. Бұл өз кезегінде жиі ұшатын жолаушылар үшін жаңа бағдарламаладың пайда олуына, үшу қызмет көрсетуінің жетілуіне әкелді.
Халықаралық тасымалдау – кем дегенде екі мемлекет арасында жолаушылар мен жүк тасымалдау болып табылады.
Тұрақты бағыттар үшін ең басты шарттар лһболып келесілер табылады: бағыттың нақтылығы, ұшу кестесі, ұшу тұрақтығы, нақты белгіленген жерлерде қону мен ұшу.
Халықаралық тұрақты бағыттарда ұшудыі ашылуы екі жақты мемлекеттік келісім-шарттармен реттеледі де, үшінші мемлекет арқылы транзит БҰҰ Европалық экономикалық комиссиясының көлік бойынша комитетінің рұқсатын қажет етеді.
Атаулы құжаттард келесі ережелер бекітілген:
- атаулы тасымалдауларда пайдаланылатын жолдар;
- көлік түрлері;
- көлік құралдарына қойылатын экологиялық талаптар,
- келу мен шығудың рұқсаттық жүйесі;
- салықтар мен жиналымдар;
- шекаралық, тазалық және кедендік бақылау,
- есеп берулер мен төлемдер;
- келісімдерді бұзғаны үшін санкциялар.
Халықаралық тасымалдау келісімдерін қарапайымдандыру үшін 1973 жылы 1 наурызда Женевалық конвенция шеңберінде «Жолаушылар мен жүкті халықаралық автокөлікпен тасымалдау келісім-шарты туралы конвенция» қабылданды. Халықаралық туристік тасымалдаулардың ары қарай қарапайымдалуы Туризм бойынша Гаагалық деларация (1989) мен Европалық уеңес мүшелері үшіни Шенген келісімдері бекітілді.
ТМД елдері шеңберінде туристік тасымалдауды ұйымдастыру ТМД қатысушы – мемлекеттердің парламентаралық ассамблеясының 1994 ж. 19 қарашадағы «Туризм саласында ТМД мемлекеттерінің әрекеттесуінің негізгі ұстанымдары туралы» қаулысымен реттеледі. Мысалы, Ресей мен Укранина арасындағы тұрақты тасымалдаулар 1995 жылы 9 маусымда қол қойылған үкіметаралық «Украина республикасымен халықаралық автомобильді қатнас жасау туралы» келісіммен реттеледі.
1982 жылы 26 мамырда Дублин қаласында қабылданған жолаушыларды автобустармен тұрақсыз халықаралық тасымалдау туралы Европалық келісім-шартқа сәйкес Батыс және Шығыс Европа елдерінде жолаушыларды тұрақсыз халықаралық тасымалдау үшін автобус ішінде бақылау құжаты пайдаланылады. Осыған орай Ресейдің Көлік министрлігі 07.02.97 ж. №ЛШ –6/60 «Ресей мен Бельгия, Германия, Голландия, Испания, Польша, Словения, Чехия және Югославия европалық мемлекеттері арасында автобустывқ тұрақсыз халықаралық жолаушылар қатнасын жасауда Унификацияланған жолаушы парақ кешенін (номері бар бақылау құжаты) қолдану туралы» шешім қабылдады.
Атаулы құжатты пайдаланудың жалпы ережелеріне сәйкес АСОР сәйкес орындалатын барлық халықаралық тасымалдауларда жолаушы парақ кешені үшінші тұлғаларға берілмейді және тасыалдаушы парақтың дұрыс толтырылуына жауапты болады (олар бас әріппен және өшірілмейтьін сиямен толтырылады). Атаулыпарақ тексеоуге өкілетті тұлғалардың сұрауы бойынша көрсетілуі тиіс. кешенде АСОР қатысушы мемлекетерінің мемлекеттік тілдерінде толтырылған бас беттің мәтінін қамтушы парақ болуы тиіс.
Ресейдің Көлік министрлігінің Европалық конференциясына енген кезінде тасымалдау қызметінің көптеген лицензияларын алу мен басқа мемлекеттердің шекарасын кесіп өту мүмкіндігі туындайды.
Атаулы көпжақты шешімдер бір күнтізбелі жыл мерзімінде қызмет атқарады.
Халықаралық келісім-шарттарға сәйкес халықаралық бағыииардағы жылжымалы құрамға қатысты арнайы талаптар жасап шығарылды. Олар келесілерді қамтиды.
· экологиялық қауіпсіздік (шу деңгейі, газдардың улылығы, вибрациялар, зиянды ылғалдану) бойынша халықралық стандарттарға сәйкес келуі;
· салмақ, көлем, кіндщікбойынша жүктеме бойынша халықаралық стандарттарға сәйкес келуі;
· қауіпсіздік нормаларвна сәйкес келуі;
· халықаралық тасымалдау белгісінің және мемлекеттің бөлу белгісінің бар болуы;
· ыңғайылылыққа қойылатын талаптар және т.б.
· Автомобиль көлігімен халықаралық тасымалдау кезінде де елесі мәселелерді шешкен жөн:
· жол бойы мен аяққы жерге дейін техникалық қызмет өрсету мен жөндеу, техникалық көмек;
· тұрақтар, жанармай станцияларын, демалыс, тамақтану, медициналық қызметтерді ұйымдастыру;
· бағыт трассасында байланысты ұйымдастыру.
Көптеген европалық мемлекеттер жүргізуші куәлігін екіжақты мойындайды, сол себептен аударма бұл ретте қажет емес. Мысалы, Германияда Андоррада, Бельгияда, Кипрде, Данияда, Финляндияда, Швецияда, Норвегияда, Францияда, Грецияда, Англияда, Гонконгте, Венгрияда, Ирландияда, Португалияда, Испанияда, Швейцарияда, Сан-Маринода, Сенегалда, АҚШ-та, Канадада берілген жүргізуші куәліктері мойындалды.
Халықаралық теңіз тасымалдаулары мемлекетаралық келісім-шарттар мен Афиндік «Жолаушылар мен жүкті теңізбен тасымалдау туралы Конвенция», Халықаралық «Адам өмірінің теңізде қорғау Конвенция» (Лондон, 1974 ж.) Халықаралық «Жолаушылар мен жүкті теңізбен тасымалдау кезіндегі кейбір ережелерді унификациялау туралы Конвенциялар» (Брюссель, 1967 ж.) шеңберінде жүргізіледі.
Халықаралық тасымалдау ретінде шығу орны мен келу орны екі бөлек мемлекетте орналасқан немесе бір мемлекетте орналасып, келісім шарттары бойынша аралық порт басқа мемлекетте орналасқан кез келген тасымалдау саналады.
Сонымен қатар, келесі берілген жағдайларда Афиндік Ковенция жарамды деп табылады:
· кеме атаулы Ковенцияға қосылған мемлекеттің кемесі болған жағдайда жүзе алады;
· тасымалдау келісім-шарты атаулы Конвенцияның бір жағы болып табылатын мемлекетте жасалса.
· Келісім-шартқа сәйкес тасымалдаудың жөнелту мен келу орны атаулы Ковенцияның жағы болып саналатын мемлекетте орналасқан жағдайда.
Дата добавления: 2015-09-12; просмотров: 41 | Поможем написать вашу работу | Нарушение авторских прав |