|
Читайте также: |
2.1. Шетелдер мектебі мен педагогикасының тарихы
Жас өспірімдерді өмірге дайындау және қоғамның тәрбие саласына қоятын мақсаттарын жүзеге асыру, тиісті білім-тәрбие беру орындарының жүйесін құрмастан мүмкін емес. Сондықтан да, өндірістің дамуы және қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық қатынастардың қиындау деңгейіне байланысты білім-тәрбие беру орындарының саны мен мамандықтарының көбеюі және олардың сатыларының өсуі байып тұрады. XІX ғасырдың соңына дейін олардың ең кең тараған және негізгі түрі бастауыш мектеп болған. Содан кейін оның үстіне жалпы білім беру мектебінің деңгейінің жоғарырақ сатылары, атап айтқанда, орта және жоғары сатылары құрылды. Қазіргі кезде орта мектеп дүние жүзінің дамыған елдеріндегі халыққа білім беру орындарындағы ең негізгі және кең тараған түрі болып табылады.
Бастауыш мектптерге жаңа сатыларды қосу үрдісі үстінен ғана емес астынан да жүрді. Осылай XІX ғасырда дами бастаған балабақшалар сияқты мектепке дейінгі тәрбие беру орындарының жиынтығы XX ғасырда кең тарау алды. Өмір, орта және жоғары буындығы инженерлі-техникалық жұмысшыларды және мәдениет пен басқару саласындағы әр түрлі мамандарды кәсіби дайындауға арналған арнаулы орта және жоғарғы оқу орындарын құруды және дамытуды талап етті. XX ғасырдағы өндірістің техникалық негізінің жоғары қарқында дамуы көпшілік мамандықтардың жоғары дәрежелі мамандарын дайындау және осы мақсатта дүние жүзі елдерінің барлығында саны үнемі өсіп жатқан кәсіби-техникалық оқу орындарын құру қажеттілігін туғызды. Осымен қатар клуб, театр, кинотеатр т.б. сияқты мәдени орындардың саны көбеюде.
Білім тәрбие беру және мәдени орындардың кең ауқым алуымен қатар олардың құрылымы мен сабақтастық қарым қатынастарын жақсарту үрдісі жүріп жатыр. Осының бәрі әр елдің өзіндік спецификалық білім беру жүйесін құруға алып келді.
Білім беру жүиесі дегенді қалай түсіну керек? Система өзі грек тілінен шыққан және қазақ тіліне аударғанда біртұтас, бірнеше әр түрлі бөліктерден құралған, бөліктердің құрылымы дегенді білдіреді. Мұнда білім беру жүйесі деп кез келген елдегі қызмет атқаратын білім тәрбие беру орындарының жиынтығын, олардың арасындағы байланыстарды және де сол орындардың құрылу және жұмыс істеуінің ортақ принциптерін түсіну керек.
Әдетте әр елдің білім беру жүйесі келесі қызметтерді атқаратын білім тәрбие мекемелерінен тұрады:
1) мектепке дейінгі тәрбие
2) жалпы орта білім
3) мектептен тыс білім беру және тәрбие
4) кәсіптік-техникалық білім
5) орта арнаулы білім
6) ғылыми және ғылыми педагогикалық кадрлар дайындау.
7) мамандықты көтеру және кадрларды қайта дайындау.
Қазіргі мектептің тәрбиесінің негізі рухани, өнегелі тұлға құру болып табылады. Бірақ бұл процесс айтарлықтай қарама-қайшы. Бір жағынан мектепте авторитарлы тәрбиенің дәстүрлері сақталады. Екінші жағынан тұлғаның дербестігінің, эвристикалық ойының, адамгершілік және мәдени жақтарының дамуымен байланысты тенденциялар кең тарауда.
Ғасыр соңында педагогикалық білім берудің дамуының басты тенденциялары анықталды: жоғары білімге мұғалім мамандығын алу шарты ретінде бағдарлау; психологиялық, педагогикалық дайындықты күшейту мен қиындату; білім беру бағдарламасындағы мамандықтардың көп жақтылығы; педагогикалық кадрлардың мамандық дәрежесін көтеру жүйесін толық жетілдіру; түрлі оқу орындарында қатар білім алу т.б.
Маңызды тенденциялар мектепті басқару кезінде көрініс алды. Мектеп жұмысын басқару кезіндегі қатаң орталықтандыру мен кең автономиялық арасында келісім құруға ұмтылу байқалды. Осы ерекшеліктердің және тенденциялардың көп тарамды және әр түрлі болып келгенімен олар дүние жүзінің көптеген елдерінің білім беру жуйелерінің дамуында көрініс табады. Олардың ішіндегі ең маңыздылары келесілер:
а) Қоғамның жергілікті тұрғындарды білім берудің жоғары деңгейіне тартудағы үлкен құштарлығы әлеуметтік және рухани прогрестің алғышарты. Кезінде атақты неміс гуманисі Вильгельм Фон Гумбольт: “Неғұрлым білім беру мен мәдениет деңгейіміз жоғары болса, соғұрлым біз адамға жақынырақ боламыз”-деген. Бұл, әрине, түсінікті. Адам мен қоғамның дамуы біртұтас үрдіс. Өндірістің қарқынды түрде жетілдірілуі, ғылымның, қоғамның техникасы мен мәдениетінің дамуы оның өміріне, жақсы тұрмыс-халіне және рухани байлығына едәуір қолайлы жағдайлар туғызады. Бірақ осы рухани байлылықты сезіну адамның өзінің білімділігімен және жан-жақты қабілеттерінің дамуымен байланысты. Сондықтан-да, қоғам, оның мұрасын және байлығын пайдалана алатындай қылып, оған білім беру мен мәдениетті жақындатуға ұмтылады. Осының әсерінен дүние жүзінің көптеген елдерінде барлық білім мен тәрбие беру мекемелерінде оқудың жалпыға бірдей қол жетерлік екендігі ресми түрде жарияланды. Дамыған елдердің бірқатарында (Англия, Германия, Франция, АҚШ, т.б.)жалпы, тіпті міндетті орта білім қолға алынуда, мектепке дейінгі тәрбие беру мекемелерінің, жалпы орта және кәсіби мектептердің жүйесі кеңейтілуде, жоғары білім беретін университеттердің, түрлі институттардың және колледжілердің саны көбеюде.
1957-ші және 1961-ші жылдары ғарышқа ұщырылған спутник пен адамға американдықтар ғарыштық зерттеулерді тездету және білім беруді дамыту бағдарламаларымен жауап қайтарды. 1990 - шы жылы президент Джордж Буштың нұсқауы бойынша
“2000-шы жылғы Америкаға арналған білім беру саласындағы стратегия” атты бағдарлама құрылды. Онда АҚШ-тың математиканы, табиғат ғылымдарын меңгеруде, практикалық проблемалар мен тапсырмаларды дәлелдеу мен шығаруда дүние жүзінде бірінші орында болуы қарастырылған. АҚШ президенті Билл Клинтон сайлау алдындағы компаниясы кезінде “Білім беруден маңызы көп ешқандай қызмет саласы жоқ. Біз бәсекелі күрестің табысы көп мөлшерде білім деңгейіне тәуелді заманда өмір сүреміз.”-деген.
ә) Ақысыз білім беруді қамтамасыз ететін мемлекеттік жалпы орта білім беретін және кәсіби мектептердің, сонымен қатар жоғары оқу орындарының жұйесін кеңейту. АҚШ-та, мысалға, мектептердің 90%-і мемлекеттік. Бұл оның азаматтарына, мүліктік жағдайына қарамастан, қажетті білім алуына жол ашады. Мемлекеттік оқу орындарының жүйесін дамыту дүние жүзінің көптеген елдеріне тән. Бұрынғы СССР республикаларында барлық білім мен тәрбие беру орындары мемлекеттік, жалпыға бірдей ашық және ақысыз болған.
б) Жеке меншік жалпы орта білім беру және кәсіби мектептерде, сонымен қатар жеке жоғары оқу орындарында білім берудің ақылық тенденциясы сақталуда. АҚШ-та жеке меншік мектептегі оқу жылына 7-10 мың долларды құрайды, бала бақшадағы тәрбиенің төлем ақысы айына 40-500 долларды құрайды. Жоғары дәрежедегі университеттерде ол 17-20 мың долларға дейін жетеді, және де осы фактор студенттерді өзінің оқуы мен тұрмысына ақша табуға мәжбүр етеді.
Жапонияда 6 мен 15 жас аралығындағы балалардың бастауыш және орта мектептің бірінші сатысындағы білім алуы жалпыға бірдей және төлемақысыз деп жарияланған. Ал орта мектептің екінші сатысы жартылай ақылы, және де осы екінші сатыдағы мектептердің санының өсуі қоғамның ауқатты тобы тұратын аудандарында байқалады. Иватэ префектурасында мың міндетті білім беру мектептерінің 130-ы ғана мемлекеттік (ақысыз) екінші сатыдағы мектептер. Токиода олар 60%-тен асады, ал Иокогама мен Осакада – 40%. Көбіне олар үш мыңға дейін оқушылары бар, өте ұлкен төлемақылы оқу орындары.
в) Білім беру жүйесін мемлекеттік бюджеттен қаржыландыру ұлғаюда. Дұние жүзінің алдыңғы қатарлы елдерінің барлығында дерлік мектеп - қаржыландырудың объектісі болып табылады. Осы елдерде ХХ-шы ғасырдың екінші жартысында мектепке қаржы бөлу бюджеттің негізгі баптарының бірі болып бекініп, жалпы ұлттық кірістен тезірек өсті.Мысалы, АҚШ-та, білім берудің қажеттіліктеріне федералды бюджеттен 12% қаржы бөлінеді. Басқа елдерде бұл проценттің айтарлықтай аз болуы мектепте білім беру және білім мен тәрбие жұмысының сапасының тежелуіне әсер етпей қоймайды.
Педагогикалық авторитаризмге қарсы адамгершілік тәрбиесі тенденциялары дамуда. Мектеп өміріндегі жағдайларға көңіл көбірек бөлінуде. Балалардың жетістіктерін, олардың шығармашыл белсенділігін бейімділігін және қызығушылықтарын мадақтау кезінде психологиялық атмосферамен қамтамасыз етуге деген ұмтылыс өсуде. Оқытушы мен оқушы арасындағы қарым-қатнас негізінде тәрбие мәлімділік алуда. Солайша бала педогогикалық процестің құқылы қатысушысы болады, балалар мен ересектер арасында сенімділік, еркіндік қатнастары пайда болады. Тәрбиенің колективті формалары жүзеге асырылады, оқушылардың, мұғалімдердің және ата-аналардың бірлескен жұмысы жүргізіледі. Қуаныш пен шығармашылық жағдай туады.
Дата добавления: 2015-04-11; просмотров: 184 | Поможем написать вашу работу | Нарушение авторских прав |