Главная страница | Контакты | Случайная страница Автомобили Астрономия Биология География Дом и сад Другие языки Другое Информатика История Культура Литература Логика Математика Медицина Металлургия Механика Образование Охрана труда Педагогика Политика Право Психология Религия Риторика Социология Спорт Строительство Технология Туризм Физика Философия Финансы Химия Черчение Экология Экономика Электроника

Лемдік және Қазақстанның ең ірі су қоймалары

Су қоймалары көптеген экономикалық және экологиялық мәселелерді шешуге көмектеседі: азық-түліктік (жер суландыру, құнарлы жерлерді топан судан қорғау, балық өсіру), энергетикалық (гидравликалық, жылулық және атомдық электростанциялары), халықтың үй - жай мен демалыстық (рекрециялық) тұтынымдарын толық және сенімді қанағаттандыру ауыз су-шаруашылық сумен қамтамасыз ету, демалуға жағдай жасау, спорт және т.б. су қоймаларын жасау су қорларын тиімді пайдалануды қамтамасыз етеді. Ағынды реттеусіз және су қорларынсыз ел экономикасының көптеген мәселелерінің шешілуі мүмкін емес.

Ағынды реттеу ғылыми пән ретінде негізінен 20-ғасырда қалыптасты.

Ағынды реттеу, өзен ағынын реттеу және пайдалануды есептеудің теориясы мен әдістері жасалатын, жеке дара пәнге айналды. Оның негізгі бөлімдері мен міндеттері.

- Су қоймаларын жобалау кезіндегі гидрологиялық есептеулер (су қоймасы жасалатын өзеннің негізгі гидрологиялық сипаттамалары мен олардың ағынды реттеу кезіндегі өзгеруін анықтаудың тәсілдері мен әдістері).

- Су шаруашылық есептеулер, яғни су қорларының режимі мен сапасы, су пайдаланушылардың талаптары мен мақсаттарына байланысты су қоймасын пайдалану мен ағынды реттеудің ережелері жасалатын есептеулер.

Лекция №2

Су шаруашылығы, су тұтынушылармен су пайдаланушылар.

СУ – ең маңызды экологиялық ресурс және тірі организмдердің басты құрамды бөлігі. Сутектің оттекпен жай тұрақты қосылысы. Су – жер бетінде ең көп таралған қосылыс. Ол барлық гидросфераны құрайды, байланысқан күйінде әртүрлі минералдармен тау жыныстарының құрамына кіреді, топырақта, атмосферада болады. Планетадағы жсудың жалпы мөлшері 1,5 *10 – 2,5 * 10 яғни жер бетінің гектарына шамамен 50 млн. Тн судан келеді. Атмосфераның жер бетіндегі қабатында және топырақта мекендейтін организмдер үшін судың басты көзіне жауын- шашын жатады. Жер бетіндегі организмдерді сумен қамтамасыз етуде грунт суы сондай-ақ суқойма суы маңызды роль атқарады. Судың маңызды сипаттамасына оның сапасы жатады.Ол ластану салдарынан бірден нашерлауы мүмкін.Суды әртүрлі шаруашылық мұқтаждығына пайдаланады.Суды қолданудың мәнісіне қарай су тұтынушылар мен су пайдаланушыларды айыруға болады.

Су тұтынушылар- шаруашылықтың су ресурстарын су көзінен тыс жерде пайдаланатын салалары (шаруашылық тұрмыстық мұқтаж үшін, өндіріс, су шаруашылығы жүйелері және т.б. үшін қажет су тоғандары), су пайдаланушылар – шаруашылықтың су ресурстарын су көздерінен тасымалдып пайдаланатын салалары (гидроэнергетика су транспорты, балық шаруа. т.б.) Су тұтынушылар мен су пайдаланушылардың судың сапасына қоятын талаптары әр түрлі олар судың қандай қызмет атқарун байланысты. Судың сапасына ең қатал талап оны ішу мақсатына, балық өсіру үшін қолданғанда қойылады. Қазіргі кезде өнеркәсіп пен А.Ш. суды пайдалану көлемі аса зор мөлшерге жетті. Жылына 150 км куб. Жуық су қайтымсыз пайдаланылады ол ағымдағы тұщы су көлемінің 1% құрайды екен. Тұщы суға деген сұраныс орташа жыл сайын 3,1 процент өсіп келеді. Қазіргі уақытта адамдар жылына 3000 км куб. тұщы су тұтынады. Тұщы суды ең көп пайдаланатын салаға А.Ш. жатады мысалы 1 тонна бидай өндіру барысында 1500 т су пайдаланады. Өнеркәсіптің де суға деген сұранысы жоғары. Өнеркәсіпте су ерітінділерді дайындауға, сұйықтықтар мен газдарды суытуға және қыздыруға шикізаттарды тасымалдауға, жылу энергетика мақсаттарына, қалдықтарды жоюға, құрал жабдықтарды, ыдыстарды т.б. жуып тазалауға пайдаланылады. Мыс: 1 т болат, шойын өндіру үшін 15-20 м куб. су жұмсалады. Қуаттылығы орташа химиялық комбинат тәулік ішінде 1-2 млн. м куб су шығындайды. 1,5 млн халқы бар қалада тәулік ішінде 1 млн м куб шамасында су жұмсалады.
Сумен қамтамасыз ету жүйесі – көзден суды алуға, оны реттеуге ж/е қысммен жеткізуге арналған ғимраттар кешені С.қ.е.ж. су алу ғимараттары, сорғы станциялары, суға тұтыну қасиеттерін беру қондырғылары қосалқы ж/е реттеуші ыдыстар, су құбырлары ж/е жабу, реттеу, су алу ж/е тежегіш арматуралармен жабдықталған су құбырлары тораптары кіреді. С.қ.е.ж. жер үсті көздеріне су алу жағалық ж/е арналық әртүрлі су тартқыш құрылғыларымен жүргізілетін өзендер, көлдер, бөгендер, теңіздер жатады. Жер асты көздеріне артезиан грунтты су, арна асты суы, бұлақ көздері жатады. Олардан су алу ұңғымалар шахталық құдықтар, горизонталь ж/е сәлелік су тартқыштар, құрғату ғимараты ж/е жерасты суын жинау құрылыстары арқылы жүргізіледі.
Өнеркәсіптік кәсіп орындарда суды пайдалану сулбасына байланысты С.қ.е.ж. суды тізбектеп пайдаланатын тура ағу ж/е айналма болып жіктеледі. Тура ағу жүйесінде су технологиялық циклде пайдаланғаннан кейін суқоймаға жіберіледі қайтадан пайдалану жүйесінде су өндірістің 1 технологиялық процесінде қолданылады. Осы жүйеде технологиялық процесте пайдаланылған су суқоймаға жіберілмейді, өңдеуден өткен соң қайтадан өндірістік циклге қайтарылады.

Лекция№3

Су қоймалары және олардың сипатамалары

Су қоймасы- ағынды реттеу мақсаттарында су запастарын жинау әрі кейінірек пайдалану үшін жасалған табиғи табаны мен жағалары бар жасанды су сыйымдылық. Өзен аңғарларында су тежеуші құрылымдар (бөгет, шлюз және т.б.) тұрғызу жолымен салынған су қоймалары ең көп тарағанын айтуға болады. Су тежеуші (бөгет) құрылымынан су деңгейлері көтеріліп шаруашылық мақсаттарға пайдаланылатын үлкен су көлемі жиналады. Су қоймасы ұзындығы – бөгеттен болатын тежелудің таралуына тең.