Читайте также:
|
Сот медицинасы -сот және тергеу тәжірибесіндегімедицина, биология және жаратылыстанусұрақтарын шешуші және зерттеуші медициналық ғылым.
Сот–медициналық тәжірибе қылмыстық және азаматтық істерде биологиялық тұрғыда тірі тұлғалар, мәйіттер, заттай дәлелдемелер бола алады.
Сот медицинасының бөлімдері:
1) Сот медицинасын енгізу
2) Механикалық факторлар әсірінен денсаулыққа зиян келтіру және өлім
3) Өткір оттегінің жетіспеушілігінен денсаулыққа зиян келтіру және өлім
4) Химиялық заттар әсерінен денсаулыққа зиян келтіру және өлім
5) Физикалық факторлар әсерінен денсаулыққа зиян келтіру және өлім
6) Тірі тұлғаларға сот-медициналық сараптама
7) Мәйіттерге сот-медициналық сараптама
8) Биологиялық тұрғыдаға заттай дәлелдемелерге сот-медициналық сараптама
9) Қылмыстық және азамматтық істер материалдары бойынша сот-медициналық сараптама
Сот медицинасының зерттеу әдістемелері. Сот мединасында басқада медицина салаларының зерттеу әдістері кеңінен қолданылады. Сонымен, тірі тұлғаларға сараптама жасағанда әр түрлі клиникалық мамандықтар бойынша жауап алу, қарау, зертханалық және инструментті зерттеу әдістері.
Сонымен қатар, сот медицинасында зерттеудің арнайы әдістері әзірленеді. Мысалы, түр бойынша, топтық, жыныстық және қанның құрамы, сонымен қатар ұрық іздері бойынша табылған ультра-фиолетті шағылыста қарау, шаш белгілерінің әр түрлі морфологиялық микроскопты зерттеуі, оқшаулы ұлпаларға жасушалық зерттеу, мүшенің бөліктеріне және басқада зертеу әдістері арқылы анықталады.
Сот-медициналық сараптама түрлері. Бастапқы сараптама алғашқы зерттеу нысаны деп аталады. Сот сараптама өндірісі және сараптама қортындысы үшін маманның білімі қажет болған жағдайда тағайындалады. Ол тағайындалушы адаммен немесе құжаттар бойынша, іс материалдары бойынша жүргізілу мүмкін. Көбінесе бастапқы сараптама соңғы сараптама болып табылады.
Қосымша сараптама – егерде сараптама қортындысы толық немесе жартылай анық жеткілікті болмаған жағдайда, сонымен қатар, қылмыстық іс жағдайында ертеректе жүргізілген зерттеу қатынасында жаңа сұрақтар пайда болған жағдайда тағайындалады.
Сараптама нысанының бір немесе бірнеше қосымша сараптамадан кейінгі біржола қортындымен тізбекті, кезеңгі зерттеу болып сол немесе басқа сарапшыға тапсырылу мүмкін. Қажетті деректермен толықтырылған қосымша зерттеу соңғы қортынды сараптама негізі болады.
Қайталама сараптама сарапшының қортындысына күмән тудырған жағдайда немесе сарапшылардың немесе сарапшының тұжырымында қарама-қайшылық пайда болған жағдайда дәл осындай сұрақпен қайталама сараптама тағайындалады, өндіріс басқа сарапшыға тапсырылады. Қайталама сараптама бастапқы сараптама жүргізілгеннен кейін және қарапайым түрде, арнайы сарапшы комиссияның қатысуымен жүзеге асырылады. Бұл сараптама бір сарапшының қатысуымен және кеңесші мамандардың қатысуымен, сарапшы комиссияның қатысуымен өндіріске еңгізілу мүмкін.
Комиссиялық сараптама бір мамандықтағы екі немесе одан көп сарапшының қатысуымен жүргізіледі. Сараптама мазмұны тергеушімен немесе сараптама жасаушы мекеменің басшысымен сараптама жүргізу туралы тапсырма алғаннан бастап анықталады. Егерде жүргізілген сараптама қортындысына кез келген сарапшының пікірі сәйкес келсе онда бірегей қортынды беріледі, ал егерде комиссия сараптама қатысушы әр сарапшының пікірі әр түрлі болса ол кезде сұрақ бойынша арнайы қортынды беріледі.
Кешенді сараптама – әр түрлі мамандықтағы сарапшылардың қатысуымен (мысалы, сот медициналық сарапшы, химик сарапшы, автокөлік техникалары бойынша сарапшылар және т.б.) жүргізілетін сот сараптамасы.
Кешенді сараптамаға қатысатын Әрбір сарапшы қортындының зерттеу нысандары жүргізілген мазмұнына қол қояды және осы жауапкершілікті өз мойындарына алады, сарапшылардың қортындысында қандай зерттеу бойынша және әрбір сарапшы өз жұмыс үлесін, осы тұжырымдамаға қалай келгенін және қандай фактілерді ұстанғандығын көрсетеді.
2 тақырып. Мәйітке сот медициналық сараптама жүргізу және қарау. Оқиға орын алған жерде мәйітті қарайтын тұлға мынадай күрделі мәселелерді шешуге тиіс: өлімді қалай болғанын, мәйіттен табылған зақымды және өлген уақытын анықтауы тиіс. Ол үшін мыналарды жақсы білуі тиіс: адам қалай өледі және өлім келгеннен кейін әр түрлі уақытта мәйіттегі өзгерістерді білуі тиіс.
Өлім келген уақытта өмірлік ағзаның қызметінде негізгі бұзушылықтар келесідегідей ағза мүшелері мен жасушаларының өміршеңдігі тоқтаған жағдайда пайда болады. Физиялогиялық кәріліктен туындайтын өлімде мындай жағдайлар аз кездеседі. Өлі себептерінде көбінесе аурудан немесе ағзаға әр түрлі жағымсыз факторлар әсерінен пайда болатын (соққы, төменгі температура, т.б.) белгелер көп кездеседі. Өлім келген кезде күйіп жану орын алады. Ол тереңінен өмірлік процесте үлкен бұзушылықтарға бұзушылықтармен сипатталады және ол бірнеше сағатқа немесе бірнеше күнге созылу мүмкін. Осы аралықта жүрек және тыныс алу қызметтері әлсірейді, көбінесе есті жоғалту өлгелі жатқан тұлғаның терісінен қан кетіп, қуара бастайды, мұрыны бітеді, дене қызуы түседі, сезім мүшелерінің қызметі әлсірейді. Кей кезде өлгелі жатқан тұлға шатаса бастайды, төсекте жатып өзіне әр түрлі зақымдар келтіру мүмкін (қолының тырнақтарымен бетін, мойнын, кеудесін және басқа да дене мүшелерін тырнап тастауы мүмкін). Күйіп жану аралығы клиникалық өлім жағдайында өтеді. Клиникалық өлім – тыныс алу және жүрек қызметі тоқтаған уақытпен, жасушаларға және барлық ағзаларға оттегі жетіспеушілік жағдайымен теңестіріледі. Алғашқы медициналық көмек көрсетілу кезінде кей кезде клиникалық өлімге тап болған адамды өлімнен құтқарып қалуға болады. Мұндай мүмкіндік тек ғана ағзада кемінде төмінгі дәрежеде зат алмасу процесі сақталған жағдайдағы уақыт аралығында ішкі белгілердің болмау кезінде орын алады. Реанитология бөлімінің жоғарғы жетістікті тәжірибесінің арқасында клиникалық өлімге дұшар болған көптеген аурулы адамдар өмірге қайта оралады. Клиникалық өлім бар-жоғы 5-6 минутқа созылады, алайда денедегі төменгі температура (гипотермия) оны ұзаққа создыруы мүмкін.
Биологиялық өлім – өлім сатысының төмендегі жағдайға өтуімен сипатталады. Дене ағзаларында немесе жасушаларында қайтусыз өзгерістер орын алған жағдайларда биологиялық өлім пайда болады. Біріншіден, ол жүйке жүйелері орталықтарында оттегі жетіспеушілігінен, сондай-ақ бас миінің бір бөлігінде өтеді. Осы уақыт аралығында өзінің өміршеңдігінің ағзада және жасушаларында ұзақ сақталуы үшін медцина тәжірибесінде бір адамнан басқа бір адамға мүшелерін ауыстыру кезінде (мәйіттен тірі адамға) орын алады.
Өлім фактілерін тоқтату үшін төмендегідей ашық белгілер қолданылады. Оған: жарықаттау кезінде сезімталдығын жоғалту, көру және тыныс алу, қан айналымы және басқа да мүшелердің рефлексі.
Сот медицина сараптамасы үшін жоғарыда аталған белгілер өлімді анықтау үшін пайдаланылады, сонымен мәйіттің бойынан ертеректегі өзгерістер пайда болуымен байланысты дәлелді белгілер жинақталады. Сот медицина сараптамасында негізгі өлім санаты, түрі және өлімнің туу белгілері ажыратылады. Мәйіттке сот медицина сараптама жүргізу кезінде бастапқы және негізгі сұрақ өлімнің себептерін анықтау болып табылады.
Ертеректегі мәйіттің өзгерістері. Өлімнің дәлелді белгілері (өлім келместен бұрынғы естен тану) және кеш (өлімнен кейінгі уақыттағы өткізілген уақытты бақылау) болып табылады.
Мәйіттің суып қалуы. Мәйіттің дене қызуы ағзадағы зат алмасу тоқтаған кезде қоршаған орта температурасына дейін біртіндеп түседі (ауамен, сумен, т.б.). Мұздау деңгейі келесі факторларға тәуелді: қоршаған орта температурасы (төмендеген сайын мұздау тезірек өтеді немесе керісінше), мәйіттің киіміне байланысты (киім жылы болса мұздау жайрақ өтеді немесе керісінше), дене біті тығыз адамдарда мұздау жәй өтеді немесе керісінше арық адамдарда тез өтеді, немесе басқа да өлім себептері.
Дене мүшесінің бір бөлігі киімсіз ашық қалған жағдайда тез суынады, мұздау деңгейі дәлелді өлім белгілерінінің (дене температурасы 25 С төмен болса бұл өлімді көрсетеді) бірден-бір себептері болып табылады.
Мәйіттегі таңба. Бұл мәйітте қан таралымдарының тоқтауынан пайда болады. Жүрек тоқтағаннан кейін қан тамырларына қан жүру тоқтайды және ол бар күшімен біртіндеп барлық ағзаға қатысты қызметті тоқтатады. Терінің бетінде көгерген-соғылған түстегі дақтар пайда бола бастайды. Көбінесе мәйіттің көп жерінде мәйіттік дақтар кездесе бермейді, өлгеннен кейін бар жоғы екі сағаттан кейін (кейде 20-30 минуттан кейін) пайда болады. Көбінесе оқиға орын алған жерде мәйітті қарау кезінде және мәйітханаларда мәйіттегі дақ іздері деңгейіне, олардың түсі, жайылу себептері, дақтың жоғалып кетуі, түсінің өзгеруіне назар аударылады.
Мәйіттің соңғы кезеңі. Өлім келгеннен кейін мәйіттің бұлшық еттерінде биологиялық процесс жүреді, басында бұлшық еттер босансиды, содан кейін (3-4 сағаттан кейін) еттері тартылады және мұздайды, бұл соңғы кезеңі болып табылады.
Бұндай жағдайда мәйіттің бұлшық еттері буындарға белсенді емес қозғалыстар тудырып осыған орай өлімнің сонғы кезеңі жақындап физикалық күш жұмсау қажеттілігі туындайды. Мәйіттің соңғы кезеңінің толығымен дамуы бұлшық еттердің барлық топтарының соңғы тәулікке дейінгі қозғалысы жатады. 1,5-3 тәуліктен кейін бұлшық еттер босансып кетеді.
Мәйіттің құрғауы. Өлім келгеннен кейін дене өз сұйықтығын жоғалтады және құрғайды. Дененің терлерінің кебуі және қабыршақтануы бірнеше сағаттардан кейін анық байқалады. Біріншіден белгілі аумақ кебеді, өмірге сұйықтық тасымалдаушы ағзалары мен теріні жабушы қабаттар кебе бастайды. Салыстыруға тез (5-6 сағаттан кейін) көз жабындылары және жартылай ашық қалған көз кебе бастайды (олар бұлынғыр тартады, ашық сары түске айналады), бет келбеті және ерін аймақтары көгере бастайды. Мәйіттің кебу белгілері кезінде немесе кебу белгілерін қарау кезінде мйіттің қай кезде толығымен өлгенін аңғаруға болады.
Мәйіттің өзіне келуі. Өлім келгеннен бастап мәйіт жасушаларында мәйіттің өзіне келу ферменттері, әсіресе жасуша мен ағзаларда, асқазан асты, бүйрек асты және бауыр, тағы басқа бай ферметтерінде орын алады.
Мәйіттің кеш өзгеруі. Мәйіттің өзгеруі бойында болып жатқан процестердің даму сипатына тәуелді. Толық өзгеру кезеңі мәйіт өлгеннен бастап бір айдан кейін немесе бір жылдан кейін тоқтауы мүмкін. Бұлар мәйіттің кеш өзгеруі деп аталады. Көбінесе мәйіттің жатқан жеріне байланысты сипатталады.
Мәйіттің шіруі – бұл өте күрделі процесс болып табылады, миктобтардың әсерінен көбінесе 2-3 тәулікте мәйіт шіруін бастайды, шірудің дамуы газдардың (күкірткі сутек, метан, амиак т.б.) түрлерімен, арнайы шірудің жағымсыз иістенуі арқылы тасымалданады. Шіру процесінің тез жүруі көптеген себептерге байланысты, көбінесе қоршаған ортаның температурасымен, ылғалдылығы. Тез шіру процесі қоршаған ортаның температурасы 30 С жоғары болған кезде жүреді. Олар ауада суға, топыраққа қарағанда тез дамиды. Мәйіттің шіру кезеңінің даму деңгейі мәйіттің ұзақ жатуына қарай анықталады. Мәйіттің тез шіру процесіне ұшырауы мәйіттің неден өлгенін және қандай жағдайда өлгенін анықтауға қиындықтар туындырады. Сонымен қатар, өлімнің ауру салдарынан болғандығын білдіретін белгер тез жойылады.
Мумификация. Мәйіттің тез кебуі есебінен шірудің бастапқы кезеңнін шарттары тоқтайды. Бұндай процесс мумификация деп аталады. Мумификация шарттары үшін (ауаның құрғақ болуы немесе желдің жеткілікті болғаны) жағымды әсер туғызады. Мумификация процесі әсіресе мәйіттің шатырларда орналасуы, сонымен қатар көмілген мәйіттің құрғақ жерлерде және құмды топырақта, жел кіретін жерлерде көмуіне байланысты. Мумификация процесінің толық жүруі үшін үлкен адамның мәйіті үшін 6-12 ай қажат. Табиғи мумификация жағдайында мәйіт ұзақ сақталады. Мумифициялық мәйіттің терісі қоңыр сұр түскі айналады, кей кезде өте құрғақ кеіпке айналып ішкі ағзалар кебеді, өзінің сыртқы түрін толығымен жоғалтады.
Майбалауыздану. Мәйітті көмгеннен кейін шіріген және батпақты топырақ, сонымен қатар оттегі келуінің тоқталуына байланысты шіру процесі басталады, жасуша және ағзалар осы жағдайда біртіндеп балауызданады. Балауыздану – ақшыл сұр түске қанық түрде өтіп, иістенеді. Жасушалар ақшыл сары түстен тұрпайы түйіршіктер түрінде сақталып қалады. Балауыздану процесінің дамуы мәйіттің бойындағы майларды жиналуына мүмкіндік туғызады.
Жертезек илеу. Мәйіт батпақты топыраққа және иленген балшыққа тап болған жағдайда оның бойындағы жиналған қышқыл және иленген балшық оған тез әсерін тигізеді, осының әсерінен мәйіттің терісі қоңырқай түске боялып мәйіт ықшамдалады. Ішкі ағза өзінің көлемінен азаяды, мәйттің сүйектеріндегі миниралды тұздар жан-жаққа таралып сүйек жұмсарады және пышақпен кесуге жеңіл болады.
3 тақырып. Механикалық зақымданудың жалпы сипаттамасы. Қан таратушы тамырлармен лимфаларға зақым келгенде терінің сыртқы қабаты толығымен бұзылады. Терінің барлық бөлігіне кірмей беткі жаралану болады. Зақымданудың орны жара болмауына үстіндегі киімнің зор әсері бар. Зақымданған орны бастапқыда ылғал, кішкене уақыттан кейін ұйыған қан қабатымен қапталады. Эпителизациядан беткі қабаты түседі. Бірнеше уақытқа зақымдану іздері сақталады. Сот медициналық мазмұны біріншіден, барлық жағдайда күш салу орнына және кейде сыртқы қорлық көрсету белгілері болғанын көрсетеді; екіншіден, жоғары аталған жаралардың жазылу сипаттамысы бойынша зақым келтірген уақытын анықтақтауға болады; үшіншіден, жара бетінде қандай-да (құм, ұсақ көмір, күл) бөлшектер табылуы, болған жағдай орнын (мысалы, мәйітті құмды немесе топырақ жерінде табылып, жара терісінде көмір бөлшектерінің табылуы зақымдану орны басқа жерде болғанын, кейін мәйіттің орнын ауыстырғанын білдіреді) анықтау үшін маңызды, төртіншіден, болған істің сипаттамасын анықтауда жара орнының оқшаулауы маңызды.
Механикалық зақымдану түрлері: буынның шығыу, сүйектің сынуы, ішкі мүшелердің жарылуы, үзілуі. Буынның шығуы – буындағы сүйектің толық және күшті түрде жылжуы. Буынның шығуы аяқ-қолға күш салу әсерінен болады, мысалы, құлау, кейде буындарға тікелей қысым салу кезінде кездеседі. Сот медициналық мазмұнында буын шығуының қорлық көрсету механизмі және сипаттамасын талдауға мүмкіндік береді. Оларды талдау кезінде үйреншікті және тумыстан болған буын шығуын ескеру қажет.
Сүйектің сынуы – дене сүйек қалыңдылығының тұтастылығын бұзу, әдетте жақын орналасқан жасушаларға зақым келтірумен, қан құйылумен, бұлшық ет және тамырлардың жарылуымен кездеседі. Олар болған сипаттамасы, механизмі бойынша өте түрлі болады. Сүйектердің ашық және жабық түрде сыну бойынша айырады. Сыртқы тері тұтастылығы бұзылмай сүйектің ішкі жұмсақ жасушаларда сыну жағдайларын жабық түрді сүйек сынуы деп айтады. Ал егер сүйектің сынуы терінің жарылуымен жалғасып, сыртқы қоршаған ортаға көрінуі ашық түрді сүйек сынуы деп аталады. Түзеу және қисық деп атайтын бас сүйегінің сынуы бәрінен сот медициналық мазмұнынды болады. Біріншілері күш салу орындарында, екіншілері ұрып, соғу және бас сүйегін екі қатты зат арасында қысу кезінде пайда болады.
Сот медициналық мазмұны алдымен сынған сүйектің сыну механизм сипаттамасы және ерекшелігі бойынша құрайды. Ішкі мүшелердің жарылуы тікелей ұру, соғу немесе денені қысу (мысалы, ішіне ұрған кезде бауырдың жарылуы), немесе теңселту кезінде (мысалы,жоғарыдан құлаған адамның бауырының, өтінің жарылуы) пайда болады. Тікелей немесе басқа түрде күш салу кезінде кейбір дене мүшелері жиі, кейбірі сирек зақымданады. Әдетте қуыс мүшелеріне қарағанда жиі жарылады. Сот медицинасының мазмұны ішкі мүшелердің жарылуы бойынша зақымдану механизмі, өмір үшін қауіп төндіруі, өлу себебі және т.б. себептерден құралады. Ішкі мүшелердің жарақаттылығы жиі түрде соққан орны қандай-да сыртқы зақымдануымен кездеспейді.
Механикалық зақымданудан өлген себептерін екі топқа бөлуге болады:
1. Бастапқы өлім себептері жарақаттанудан кейін тікелей ағзаның өмірлік функцияларының тоқталуына әкеліп соғады.
Оларға:
1) Дене тұтастылығының өрескел анатомиялық бұзушылықтар (адам денесін бөлу, бауырдың езілуі, жүректің жарылауы және т.б.);
2) Қансырау. Тез және біршама аз, әсіресе жүрекке жақын орналасқан тамырлардан қан жоғалту кезінде ішкі жүрек қысымының төмендеуі немесе миға өткір түрде қан жетіспеуінен адам өледі. Тез түрде 1,5-2 л қан жоғалту әдетте өлім нәтижесіне әкеледі;
3) Қан төгілген немесе ауа сорып алған маңызды мүшелердің басылып қалуы. Бұл жерде мүшелердің басылып қалу сезімталдығы, өмірлік маңызды мүше орналасқан қуыс көлемі және ол қуыстың созылу мүмкіндігі негізгі рольді ойнайды. Солайша, ми басылып қалып 100-150 мл мөлшерінде ішке қан құйылу кезінен адам өледі, сондай –ақ жүректің 400-600 мл қан ағуы бір өкпенін түгелдей басылып қалғанда пневмотараксия кезінде адам тірі қалу мүмкін;
4) Мидың, жүректің шайқалуы. Бас миының ауыр түрде шайқалуы жиі басқа бас зақымдарымен, жиі бас сүйектерінің сынуымен, ми заттарына және ми қабықшаларына қан төгілумен жалғасады;
5) Қанмен тұншығу. Мойынға қия соғылған соққысы, бас сүйектері сыну жағдайларда қансырау кезінде тыныс алу жолдарына қан құйылуы байқалады. Қан аспирациясы жиі бас сүйегінің сыну кезінде әдетте ессіздену жайындағы тұлғаларда жұтқыншақ пен мұрын қуысына, одан кейін тыныс алу жолдарына қан ағумен кездеседі;
6) Эмболия (қан тамырының бітелуі). Ауа эмболиясы мойынның ірі тамырларының жараққатануында, әдетте жыныстық жатырға сабын ертіндісі енгізу, қылмыстық түсік кезінде байқалады. Эмболия нәтижесі ауаның тамырларға кіру жылдамдығы мен мөлшеріне байланысты. Ауаның 5-10 см енгізу кезінде ол қанда еріп кетеді. Майлы эмболия, ұзын түтік сүйек немесе май қуысының езілу кезінде, кейде жілік майынан соратын май тамшылары көктамырға түскенде пайда болады;
7) Есеңгіреу, орталық жүйке жүйесінің қозуы кейінгі жүйке реттеу шалдығыуымен сипатталады.
4 тақырып. Өткір құралдармен зиян келтірген зақымданудың сот медициналық сараптамасы,
Өткір құралдар қатарына қыры немесе ұшы өткір құралдар жатады. Барлық түрлі өткір қаруларды келесі топқа бөлінеді: кесуші, шаншушы, шаншушы-кесуші, жарушы, тілуші. Аталған қарулардың әрбірімен зақым келген зақымданулар ерекшелігі бойныша жаралану түрін анықтауға болады.
Кесуші қарулармен зақымдану. Кесуші құрылдарына ұшы жоқ өткір, тегіс қылыш жүзі бар құралдар (ас пышағы, ұштара) жатады. Ол құралдан алған жарақат тура бағытты, қыры түзу, соңы ұшталған, басқа өлшемдерден едәуір ұзын, көлденен шыбық пішінді үңіреюмен сипатталады. Жарақаттың көлемі мен тереңдігі қару жүзінің өткірлігі, күш әсері, жарақат оқшаулауына байланысты (мысалы, кесуші құралдардан пайда болған бас жарақаты терең емес, себебі тері астында сүйек жақын орналасқан, ал мойын жарақаты терең және омыртқаға жетуі мүмкін) болады.
Шаншушы құралдармен зақымдану. Шаншушы құралдарға цилиндрлік немесе сан қырлы өзекшілігі бар ұшты құралдар (ине, біз, шеге) жатады. Шаншу жарақатының ауызы жиі кішкентай көлемді және көрінбейтін болады. Терідегі шаншушы жарақатының формасы зақым келтірген қару формасына сәйкес келмейді, себебі шаншушы жарақатқа тек зақым келтірген құрал формасы емес, сондай ақ терінің созылғыш ерешілігі негіз болады.
Шаншушы –кесуші құралдарымен зақымдан у. Шаншушы-кесуші құралдарының (қанжал, финдік, аңшылық пышақ, шаппа, қайшы) ұшы өткір және бір немесе екі жүзі болады. Барлық шаншушы-кесуші құралдар сипаттамасы бойынша екі жүзді және біржақты өткірленген жүзі бар және уатқыш (мысалы, финдік пышақ, шаппа) болады, әрі уатқыш дөңгелектелген немесе тікбұрышты болу мүмкін.
Жарушы құралдармен зақымдану. Жарушы құралдары (балта, шалғы, қылыш, шапқы және б.) әдетте жарақаттау кезінде үлкен күшпен соғуына байланысты кең көлемді зақымдану болады. Ол қару салмағы және қаруды қозғалуында күшейетін кинетикалық энергиясына байланысты. Жарақаттану, жарушы құралдың өткірлігі, салмағы және зақым келтіру күшімен сипатталады.
Тілуші құралдармен зақымдану. Сот медициналық тәжірибесінде тілуші құралдармен зақымдану (ара, қол ара, циркуляр ара) сирек кездеседі. Зерттеуде денені жасыру мақсатында бөлшектелген мәйіт табылу кезінде кездеседі.
5 тақырып. Ұшы жоқ, дөкір құралдармен зиян келтіру зақымдарының сот медициналық сараптамасы. Сот медицинадық тәжірибесінде дөкір құралдармен зақымдану жиі кездеседі. Дөкір құралдардың басты айырмашылығы олардың өткір қыры немесе ұшының жоқтығы. Әдетте жарақат механизмінің екі сипаттамасы болады: тыным жағдайындағы немесе кішкене қозғалыстағы адамға қозғалу құралымен зақым келтіреді,немесе қоғалыстағы адам денесін қозғалмас құралға соғады (мысалы, құлау кезінде).
Зақымданудың ұлғаюы және ерекшілігі зиян келтіретін құрал салмағы, тығыздылығы, қозғалыс жылдамдылығы, соғатын дөкір құралдың беткі формасы, зақымдалған дене аумағының анатомиялық құрылысына байланысты.
Биіктіктен құлау кезінде пайда болатын зақымдану. Биіктіктен құлағандағы зақымдану сипаттамасы және ауырлығы көптеген себептерге, алдымен құлау биіктігі, құлаған топырақ және заттың ерекшелігі және зақымданушының дене күйіне байланысты. Сонымен қатар, құлау кезенді соққан дене аумағы, шығып тұрған заттың бар немесе жоқ болуы, денсаулық жағдайы және зақымданушының дербес өзгешіліктерінің маңызы бар. Тура құлау кезінде адам денесіндегі негізгі жарақат жер бетіне бір соққы кезінден пайда болады. Бұрылыс құлау кезінде қозғалыстағы дене қандай-да шығып тұрған шектеулі зақымдау затқа (қылтима, бұғат, спутниктік антенна және б.) соғады. Биіктіктен құлаудың жалпы белгісінің бірі соғу кезінде дененің сілкінісінен пайда болатын ішкі зақымданудың көптігі болып табылады. Сыртқы зақымдардың дақ, таңба және қанталау сипаттамасы болады (сирек зақымды жарақат кездеседі). Олар құлаған жер бетін айқындайды. Ішкі зерттеу кезінде сүйектің көп сынуы, сондай ақ ішкі мүшелердің (өкпе тамырлары, жүрек іргесіндеі ірі көктамыр, бауыр буыны, қабығы және т.б.) жарылуы және тесілуі байқалады. Жазықтыққа құлау кезінде (өз бойындай биіктіктен) бас ішінде мидің қанталау және қысылып қалуымен бірге, жиі желке және самай сүйегі сынуы пайда болады. Сонымен бірге дененің сілкенуі болмайды.
Көлік құралдарынан зақымдану. Көлік жарақаты – адам мүшесіне қозғалыстағы көлік құралының немесе одан шығып кету әсері нәтижесінде пайда болатын зақымдану. Қазіргі таңда көлік жарақатының клесі классификациясы қабылданған: 1) жол, автокөлік (жүкті және жеңіл көлік); трактора (шынжыр табан және дөңгелі бар трактор); мотоциклеттік (арбалы мотоцикл, арбасы жоқ мотоцикл); 2) теміржол (электровоз, тепловоз, теміржол вагон, трамвай); 3) авиация (самолет, вертолет); 4) су көлігі (өзен және теңіз кемелері, қайық, катер). Басқа көлік түрлерінен зақымдануы сирек кездеседі және сот медициналық маңызы азырақ болады.
Көлік жол зақымдану. Автокөлік (жүкті және жеңіл көлік); трактора (шынжыр табан және дөңгелі бар трактор); мотоциклеттік (арбалы мотоцикл, арбасы жоқ мотоцикл) жарақатына бөлінеді. Көлік жарақаты кеңінен таралған зақым түрі болады. Өзіндік өзгешілік негізінен (көлік құралдарының көлемділігі, қатты қозғалыс жылдамдығы) олар сот медициналық тәжірибеде кездеседі. Автокөлік жарақатын зерттеу кезінде көптеген проблемалар, соның ішінде зақымданудың пайда болу механизмін зерттеуі маңызды болып табылады. Механизмі бойынша автокөлік жарақаты келесі түрлерге бөлінеді: қозғалыстағы автокөлік бөлшегінің соққысы, көлік дөңгелегімен дененің жерге қысып қалуы, көлік дөңгелегімен денені басып кетуі, қозғалыстағы көліктен құлауы, қозғалыссыз затқа адам денесінің қысып қалуы, басқа автокөлік түрлер соққысы, автокөлік жарақатының біріктірілген түрі.
6 тақырып. Қару жарақтан зақымданған сот механикалық сараптама. Қару жарақтан зақымдану дегеніміз – оқ ату қаруынан немесе жарылыс затының оғы жарылу кезінде дене зақым келтіру нәтижесіндегі менаникалық жарақат түрі. Қару жарақтан зақымдану сипаттамасы біріншіден, қару және ату жарақтар ерекшелігіне байланысты. Оқ қару көздерінен зақымданған сот медициналық сараптамасы оқиға орын алған жерінде қарау жүргізуді және қылмысты тергеу кезінде барлық жағдайларда ату қаруларын пайдаланумен байнысты істі ашуда үлкен көмек болуы мүмкін.
Ату құралдарынан болған зақым ату кезінде барлық мүмкіндіктермен сипатталады: оқтың шығуы, зақымдау каналы.
Оқтың шығу көзі ақауында бірден-бір жасушаның белгі болып табылады. Ол оқтың кенетикалық энергиясымен анықталады. Мындай жағдайларда жарақатты зерттеу кезінде және оқтың кірген жерінің шегімен бір біріне сәйкес келмесе, және жарақаттың шегіментерінің арасында жиырылумен анықталады. Оқтың ізі домалақ немесе сүйір тұрпатында болса, бұл дегеніміз оқтың орны шұңқырға айналуына, оқ адам денесіне кіруіне тәуелді. Тіке тиген оқ жарақаты денеде дөңгелек кейіпте болады. Атылған оқтың көбінесе доғал түрінде, жұлдызша тәріздес болып келуі жиі кездеседі. Денеге оқ тию кезінде айналасын шашыратып жібереді (майлану іздері, шұңқыр іздері, күю іздері). Оқ іздері бастапқыда көріндбейді, кейін теріні көгертеді, сонымен бірге өзінің айналасының сыртқы қабатын жиырады және терінің сыртқы бетін жыртып өтеді. Бұның көлемі 1-2 мм көлемінде сипатталады. Оқпен адам денесінің ара қашықтығы зақымдалатын дененің сыртқы қабатынан байқалады. Сот медицина сараптамасында осындай үш ара қашықтығы анықталады: 1) нысанға ату, мұның белгілері ішкі жарақат каналдары немесе терінің біршама бөліктері қосымша факторлардың пайда болуына, терінің жыртылып кетуіне, жиырылу іздерінің қалуына, қызылала таңбалардың пайда болуымен анықталады; 2) жақыннан ату, бұл дегеніміз атылған оқпен жарақаттанушы дененің сыртқы қабаты арасындағы арақашықтық, қосымша факторлар – от, газ, түтін факторларының орын алуы; 3) арақашықтықтан ату, бұндай арақашықтықтан ату денеден табылған оқ іздері ғана байқалады, қосымша факторлар табылмайды.
Жарылыстан: гранат, мина снярад жарылыстарынан келетін зақым. Зақымның жарылыстардан келетін зияндары өте көп. Дененің барлық сыртқы қабаты күйіп кетеді, жарылыс болған аймақта көбінесе бас бөлігіне жарақат ауыр зақым әкеледі.
7 тақырып. Сот токсикологиясы. Токсикология – у немесе уланудан туралы ғылым. Токсикология жалпы және жеке деп бөлінеді. Жалпыда токсикологиялық әрекеттің ішкі ағзадағы әр түрлі заттары оқытылады, екінші – ағзадағы жеке улардың немесе уланушылық тудыратын емдеу құрал жабдықтарын оқытады. Бұл дегеніміз токсикология саласындағы ауру тарихын зерттейтін сот токсикологиясы болып табылады. Аурудан, өлімнен улану немесе күшті әсері бар заттар әрекеті улану деп аталады. Мындай жағдайларда ережеге сәйкес медицина қызметкерлерін қылмыстық жауапкершілікке тартумен аяқталады. Кәсіби улану көбінесе өндірістерде немесе техника қауіпсіздігін сақтамаған жағдайда орын алады. Сонымен қатар улану әдейі өз өзіне қол жұмсау немесе арнайы өлтірумен сипатталады. Өз өзіне қол жұмсауда қол жетімді улар көбірек пайдаланылады (уксус, табиғи күкірт қышқылы, күйдіргіш сода). Енді бірі дәрілік құралдарды (ұйықтатын және есіртке) пайдаланылады.
Күкіртпен уланы: күкірт қышқылы өзімен бірге майлы сұйықтығымен анықталады. Ашытылған күкірт қышқылы – бұл түссіз ашық сұйықтық, ашытылмаға күкірт сары түсті немесе қанық сары түсті болып келеді. Күкірт қышқылы қатты бас айналдыратын күшті құрамымен сипатталады, өлімге апаратын мөлшері 5мл. Күкірт қышқылын қолданғаннан кейін біртіндеп ауыз қуысында және тамақтану құрылысында қатты науқастану байқалады, іштің біруі содан кейін қан кету байқалады. Осы уақыт аралығында қатты жөтел қысыптыныс алу ауырлай бастайды.
Күкірт қышқылы әсерінен тыныс алу мүшелері күйіп қалады, дыбыстау мүшелеріне зақым келеді, тыныс алу қиындайды. Пайдаланған тұлға біртіндеп көгере бастайды, көз қарашығы үлкейеді, біртіндеп жүрек қызметі әлсірейді, адам 1-2 сағат ішінде өліп кетеді, кейде одан жылдам өледі. Уланудың дамуы іштен қан кету, талу, іштің бүруі тереңінен тыныс алалмау өлімге жақындатады. Концентрантталған құрамдағы күкірттен адам өлуі мүмкін, ішкі құрылысы күйіп кетеді. Тұзды күкірт – бұл сулы құрамдағы күкірт. Бұл күкірт түрі медицина тәжірибесін пайдаланылады, өлім келтіретін мөлшері 15-20 мл. Тұзды күкіртпен уланғанда клиникалық суреттеме алдынғыға қарағанда аздау болады. Өлім бірінші сағатта немесе бірінші минутта келуі мүмкін. Ағзаның улануы ішкі құрылысты және асқазанды ауыр жағдайда күйдіріп жібереді. Тұзды күкіртпен улану кезінде басқада сұйықтықпен қоса қабылдау көбінесе өзін өзі өлтіруде көп кездеседі.
Сірке күкірті көбінесе сірке суымен тұрмыста көбінесе пайдалынады, оның құрамында 50-80 % сірке күкірті болады. Асхана сірке суында 6 % сірке күкірті болады. Өлімге келетін мөлшері 15 мл немесе бір стақан асхана сірке суы.
Күшәламен улану. Күшәланың негізгі препараттары күшәла ангидриты болып табылады. Өлімге әкелетін мөлшері 0,1-0,2 г. Күшәланы пайдаланған кезде асқазан және шек құрылыстары уланады. Зақым алушының ауыз қуысында метталды дәм пайда болады, іштің ауырсынуы байқалады. Ауыз қуысы толығымен көк түске айналады, ауыздан сұйықтық бөлініп, күріш қайнатпасы секілді сұйықтық бөлінеді. Ағзаның толық күйіп кетуі дірілдеуге әкеліп соғады, нәтижесінде қан құрамындағы эротроцидтер сары аурудың дамуына гемотологиялық қан аздыққа, өткір бауыр және бүйрек қызметінің наралауына әкеліп соғады.
Сынап препарадтарымен улану. Улану органикалық емес сынап препарадтарын пайдаланғанда (коломель, цианид) және органикалық препарадттарды (гранозан, диитиль сынап) пайдаланғанда пайда болады. Өлім шақыратын дозасы 03-05 г.
Көміртекпен улану. Көміртекпен улану –түссіз, иіссіз газ және зертханалық тәжірибеде көп кездеседі. Көбінесе органикалық заттармен толық емес күйде сипатталады. Бұл көміртек әр түрлі газдарда және көз ашытатын газдарда, пет ішіндегі қымталған газ тығындыларында немесе оталдырылған автокөліктің двигателінде болады.
8 тақырып. Өткір оттегі жетіспеушілігінен пайда болатын өлім немесе денсаулыққа келетін зиян. Сот медицинасында денсаулыққа зақым келетін заттарға немесе олардың алдын алуға үлкен назар аударылады. Оттегі жетіспеушілік (гипоксия) жасушада оттегінің жетіспеуі немесе ағзада оттегінің жетіспеушіліктерімен сипатталады. Тыныс алу кезінде оттегі жетіспеушілік қан ьөкпедегі қан тасымалында сонымен қатар, артериалды қан құрамындағы оттегі жетіспеушілігімен пайда болады. Бір сөзбен айтқанда ауадан оттегін жұту, ол тыныс алу жолында кедергіге ұшырап паталогиялық процесте және өкпенің суықтанған қабатында айналымға жете алмай бұзылуы. Бұл қан айналымы бұзылғанда созылмалы жүрек ауруларында және талма ауруларында көп кездеседі. Қан аздық гипоксиясы қан құрамында гемоглобиннің жетіспеуінен, қортындысында қан құрамындағы оттегінің түсіп кетуіне әкеп соқтырады.
Жасуша гипоксиясы. Жасушаға тасымалдайтын оттегі қабілетінің төмендеуі пайда болады. Сонымен ционидпен уланы кезінде жасушаның қышқылдық қабілетінің төмендеуі болып табылады.
Механикалық асфиксия. Оттегі жетіспеушілігі механикалық тыныс алу жолдарында жүйке жүйелері орталықтарында қызметтің бұзылуы және қан айналымының бұзылуы механикалық асфиксия деп талады. Бұлар келесі түрлерімен: странгуляциондық (буыну немесе тартылу арқылы), абтурациондық (мұрын және ауыз қуысының бітелуі, тыныс алу жолдарын жансыз заттармен тұншықтыру, суға батыру), компрестік (кеуде тұсынан және іштің қысылуынан).
Асылып қалу – мойынға іліну арқылы буынудан бар денесімен салбырап тұруынан пайда болады. Өлімнің неден болған анықтауда және дұрыс диагностикалауда оқиға орнын, оқиға болған жерді заттай дәлелдемелерді және адам мәйітін нықтап зерттеу қажет.
Буыну – мойынды қысу арқылы, сырқы күштің әсірінен немес өз қолымен буыну және қандай да бір күштің, сонымен қатар қозғалыстағы көліктің бір бөлігінің астында қалу салдарынан болады. Буынудың негізгі белгілері тыныс алудың қиындауынан туындайды.
Қолмен буыну. Қолмен буыну естен жедел тануға жүйке жүйелерін шығыуна әкеліп соғады. Мәйітті қарау кезінде өлім болғаннан кейін мәйіттің терісі тез арада түсі өзгереді. Бұл дегеніміз қанның теріден қашуынан пайда болады. Сонымен қатар қолмен буыну іздері: мойында және кеудеде қалған әр түрлі іздермен, мойынның сыртқы қабатымен, тамақ асты іздері, мұрын және ауыз қуысы айналасы көгереді.
Аптурациялық және компрестік асфиксия. Ауыз бен мұрынның бітелуі. Оттегі жетіспеушілігінің дамуынан өлім тез келеді. Ауызды және мұрынды қолмен жапқанда ауыз қуысының айналасында саусақ күшінің іздері, тырнау қан ұю секілді іздер қалады. Еріннің түссізденуі ішкі және сыртқы қабатының көгеруі көп кездеседі.
Сыртқы жансыз дененің тыныс алу жолдарын бітеуі. Тыныс алу жолдарын жансыз затпен тұншықтырғанда барлық тыныс алу жолдары жабылып, сонымен қатар сөйлеу қызметі тоқтайды, жүрек рефлекторлы түрде тоқтайды. Тергеу айғақтағандай мұндай жағдайларда өлімнің тұншықтырудан немесе шошынудан, сол арқылы тыныс алу жолдарының зақымданған жүректің тоқтағанын біле аламыз.
Суға бату -тыныс алу жолдарының сумен бітелуі. Суға бату адам денесінің толық емес түрде батуы және аадам денесінің бас бөлігі толығымен бату (мысалы, мас күйінде суға түсу кезінде кездеседі).
Кеуде және іштің қысылып қалуы (компресивтік асфиксия). Мәйітті қарау кезінде оның денесінде немесе денесінің бір бөлігінде қысым болған жердің ізі оның көлемі анық байқалады. Осыған орай асфиксия сипаттамасы толығмен өзгереді. Мәйіт терісі әсіресе сыртқы қабатының жартысы қысылған аймақ қанық көк түске тез арада айналады. Мәйіттің бет келбеті адам танымастай өзгереді (экхиматикалық маска).
9 тақырып. Физикалық факторлардан туындайтын денсаулыққа зиян келу немесе өлім сот медицина сараптамасы. Жоғарғы температура әсерінен адам ағзасы жалпы және жеке түрде өзгереді.
Күн сәулесінен күйік алу – бұл жалпы алғанда жоғары температурадан ағзаның күйіп қалуын тудыратын әрекет. Күйіп қалу: жоғарғы температу кезінде, ауаның ылғалдануының артуынан туындайды. Бұндай жағдайлар жылу беру денеде жылудың күрт артуынан қиындай түседі. Сот медициналық сараптама жүргізу кезінде күйіп қалудан өлген ағза немесе микроскоппен қарау кезінде байқалатын органдық зерттеу мәйіттің түрінен анықталады. Патоморфологиялық суреттеме өлімнің тез келуімен: бас миіна қан кетіп қалудан ми қабаттарына қан ұйып қалудан, қан тамырларында қанның тасуынан жүректін сыртқы қабатында өкпе тұсында қоңыр қара түсті қан ішкі ағзаларды бүлдіруімен сипатталады.
Күйіп қалудың бірінші сатысы. Зақымданған жердің қызаруы, бөртуімен сипатталады. Күйіп қалу іздері терінің сыртқы қабатының бүлінуімен шектеледі. Екінші сатысында жоғары температырадағы дене терісінің өткір күйюі.
Үсіп кетудің бірінші сатысы. Терінің өзгеруімен және үсіп кетуінен сипатталады. Келген зақым бірнеше күнге созылыпжеңіл түрде өтеді. Екінші сатысында үсіп кеткен орны қанның ұйып қалуымен және үсіп кетуімен, жан жағының қызаруымен сипатталады. Үшінші сатысы. Үсіп кеткен жердің жұмсақ жасушалары реактивті суықтануынан дамиды. Тері ақшыл көк түске боялып, ол жерде көпіршік немесе қанды із байқалуы мүмкін. Терінің қайта қалпына келуі бір екі айға созылу мүмкін. Төртінші кезеңі тек ғана теріне емес жұмсақ жасушаларды және сүйектіде тереңінен үсіумен сипатталады. +35 С дейін дене қызуы түскенде адам өміріне қауіп төндуреді. Ал +25 С төмен болуы ол адамды аман алып қалу мүмкін болмайды.
Электр қуатынан болған зақым – бұл дегеніміз тірі ағзаға (қатты бір күшпен немесе жарықтандырушы желі арқылы) техникалық соққыдан болатын нәтиже. Сот медициналық сараптама тұлғаның еңбекке жарамдылығын жоғалту деңгейін анықтау кезінде электр тоғының тұйықталуынан болған соққыны анықтайды. Электр тоғы жылы күштің әсерінен адам ағзасын толығымен күйдіріп жіберу мүмкін. Денеде ауыр күйю реакциялары сонымен қатар қан тасымалдаушы органдар өз жұмысын тоқтатады.
Жергілікті радиациялық зақымдану сот медицина сараптамасында көп кездеседі. Бұл дегеніміз радиация әсерінен ағзаның толықтай бүлінуі ол жабық күйінде, гипермия аралығында некроз және күйюдің белгілі бір сатысында өтеді.
10 тақырып. Биологиялық әсердің заттай дәлелдемелерінің сот медицина сараптамасы. Денедегі қан ізі тергеу тәжірибесінде маңызды роль атқарады. Көптеген оқиға орындарында жасалған қылмыстың іздерін ашу сұрақтарында біріншіден қан іздері қылмыстың қалай болғандығын және сарапшылық мүмкіндіктерді ашып береді. Қан іздерін анықтау немесе қан тәріздес іздерді визуалды немесе табиғи түрде ашық немесе жасанды іздерді пайдалану арқылы арнайы луппалармен немесе олсыз анықтауға болады.
Қанның түрлерін анықтау. Заттай дәлелдемелерде қан іздерінің пайда болуы қан құрамындаға ақ уыздардың түрлерін анықтауға және тоқтауға, қан құрамы адамның немесе жануардың қанына сәкес келетіні туралы анықтау.
Қан топтарын анықтау. Қан тобының классикалық жүйесі сот медициналық сараптамасы үшін бірінші сатыда тұрады. Бұл жүйе қан тобын 00 (1), АО (2), ВО (3) және АВ (4).
Қанның жыныстық қатынасын анықтау. Бұл сұрақты шешудің тергеу саласында маңызды ролі бар. Мұндай жағдайда қанның топтық құрамы қылмыстық іспен сәйкес келеді. Анықталғандай әйелде екі бірдей жыныстық хромосом (ХХ), ал еркекте әр түрлі екі хромосом (ХҮ) болады.
Қан іздері. Әсіресе қылмыс орын алған жерде, қарау жүргізу кезінде қан іздерін анықтау көбінесе қиындық тудырады. Көп жағдайларда қылмыскер ісін жасыру үшін оларды жойып кетеді, сондықтан белгіссіздеу іздерді табу мүмкіндігі нақты қарауды талап етеді.
Ұрық іздері. Ұрық іздерін зерттеу ісі жыныстық мүшелерді зерттеу кезінде жүргізіледі. Ұрықты іздері әр түрлі нысандарда немесе құралдарды пайдалану арқылы, бірақта жәбірленішінің денесінде және киімінде, күдіктінің денесінде және киімінде және қолданған затынан табылу мүмкін. Ұрықты табу барлық әдістемесі нақты емес немесе дәлелді сатылармен бөлінеді.
Ультрафиолетті сәулемен қарау. Ұрық іздері табылмаған жағдайдақолданылады. Бұл үшін арнайы кварцті шам қолданылады. Ұрық іздері жаңа эякуляциядан кейінгі түр сипаты сары-жасыл түсті болады. Тәуліктен асып кеткен ұрық түсі көгілдір ақ түсте болады.
Микрокриссталды реакция (флоранс әдісі). Әдістемелердің ішінде алдын ала зерттеуде қолданылатын әдіс. Қазіргі уақытта флоранс әдісі тәжірибеде көп қолданылмайды, тек ғана тарихи қызуғышылық тудыру мүмкін.
Картоп суының реакциясы. картоп суының реакциясы зерттелуші заттың шығу тегін және құрамын анықтауға көмектеседі.
Қашқыл фосфаттың реакциясы, бұл адам ағзасындағы сұйықтық ферменттерінің белсенділігі арқылы анықталады.
Дәлелдемелік әдістер, микроскоптық әдістер. Микроскоптық зерттеу әдісі қарапайым ұрықтың сперматозоидтардан анықтауға, жатыр ұяшықтарынан, лейкоциттер құрамынан немесе эретроциттерден табылады.
11 тақырып. Тірі тұлғаларға сот медициналық сараптама. Тірі тұлғаларға сот медициналық сараптама тергеушінің қаулысы немесе сот анықтамасы бойынша жүргізіледі. Әдетте сот медициналық сараптама амбулаторияларда жүргізіледі, алдайда нақты бір жағдай қажет болғанда ол емдеу мекемелерінде, сот отырыстарында, үйде немесе басқа жерлерде жүргізілу мүмкін. Мындай зерттеулерді оқиға оырн алғаннан кейін тез арада, денеге түскен зақым іздері өшіп қалмай тұрып жүргізілуі тиіс. Мындай жағдайда тірі тұлғаларға сараптама жасау тергеушінің қатысуысыз сарапшы өзінің жеке куәлігін немесе суреті бар қандайда бір құжатты көрсетуге тиіс. Зерртеу барысында сарапшы амбулатория мамандарымен (хирург, акушер) кеңесуге, сонымен қатар қосымша зертханалық зерттеу жүргізуге: қан, дәретін, рентген зертеулерін алуға құқылы. Бұнынн барлығы сарапшы қортындысында көрсетілуі тиіс.
Денеге түскен ауыр жарақатты анықтау. Сот медициналық сараптамасында денсаулыққа келтірген зиян ағзаға және дене мүшелерінің физиялогиялық қызметтерінің бұзылуымен түсіндіріледі.
12 тақырып. Қылмыстық және азаматтық істер материалдары бойынша сот медициналық сараптама. Қылмыстық және азаматтық істер материалдары бойынша сот медициналық сараптама маңызды нысандардың бірі болып табылады. Сот медициналық сараптама іздер бойынша және соттық істер бойынша екі жайғдайяттан тұрады. Бірінші, ақпарат тасушы адам мәйіті, биологиялық іздер ауру тудырушы зақымға тап болған тұлға. Екінші, зерттеуді қажет етпейпін материалдық нысандар (мәйіт, тірі тұлға және заттар дәлелдемелер).
13 тақырып. Сот психиятриясының мазмұны және әдісі. Сот психиятриясы жалпы психияның арнай бөлімі болып табылады. Олар бір бірінен ажыратылмайды, егер жалпы психиатрия негізгі себептерді психикалық ауруларды сипаттайтын болса олардың диагностикасы емдеу, жәрдем беру тағы басқа мәселелерді қарастырады. Ал сот психиатриясы освы сұрақтарды шешу үшін қылмыстық және азаматтық процесте арнайы міндеттер қояды. Сот психиятриясының негізгі нысаны психикалық ауру немесе дені сау азамат, күдікті, айыптьалушы, сотталушы, жәбірленуші, күәгер, жауапкер болуы мүмкін.
Психикалық аурулар туралы жалпы түсінік. Психикалық ауру күрделі және жүйке жүйелеренің зақымдануынан пайда болады. Психикалық ауруы бар адамдар биологиялық тұрғыда ғана емес, әлеуметтік тұрғыда әсер алуы мүмкін. Адамнынң психикалық дамуы (ішкі ортадан ұрпақтан ұрпаққа берілуінен, интелект деңгейінен, жеке мінезінен, зиянды әрекеттерінен) анықталады.
Шизофрения - этиологиясы анықталмаған, созылмалы ағымға бейім, наукас тұлғасының типті озгерістерімен әлеументтік адаптация және еңбекке қабілеттіліктің тұрақты бұзылыстарына алып келетін әртүрлі айқындылық дәрежесіндегі өзге психикалық бұзылыстармен көрінетін психикалық ауру.
Дата добавления: 2015-02-16; просмотров: 323 | Поможем написать вашу работу | Нарушение авторских прав |