Читайте также:
|
Криминалистикалық фотография, бейне- және дыбысжазбаларының түсінігі, маңызы және жүйесі. Сот-жеделдік фотографиялық әдістер. Тергеу әрекетін жүргізу барысында фотографияны қолданудың ерекшеліктері. Сот-зерттеу фотографияларының әдістері. Бейне және дыбысжазбаларын криминалистикада қолдану. Криминалистикалық фото және дыбысжазбаларын қолдануды процессуальды-криминалистикалық рәсімдеу.
Криминалистік фотография дегеніміз- тергеу іс-әрекеттерінде, жедел-іздестіру және сот сараптамасында пайдаланылатын, фотосуретке түсірудің ғылыми негізде анықталып айқындалған әдістер мен тәсілдер жүйесі.
Криминалистік фотография қылмысты ашу және тергеу үшін қажетті мәліметтерді беруде құжаттылығымен, көрнектілігімен, жоғары дәлелділігімен, шынайылығымен және жағдайды тез бекітуімен ерекшеленеді.
Оқиғаның орынының фототүсiруi iздер, қылмыс және мәйiттiң сайман бiлдiрiлген заттардың ол бар оқиғалардың орынның жағдайының бекiтуiн мақсатпен өндiрiп алады. Ол әртүрлi нүктелерден өндiрiп алуға ұсынылады.
Оқиғаның орындары тексеруде фототүсiрулердi әдетте жүзеге асырады: бағдарлайтын, шолу, торапты және толық.
Фототүсiру оның нәтижелерiнiң бекiтуiнiң құралдардың бiрлерi тiнтуде болып табылады. Сонымен бiрге тiнту, орналастырылу жасырын қойма өндiрiп алатын орын қоймалар оларды iшiндегi сол бұл бiлдiрген түрiнде олардың иесiне сақтау берiлетiн тiзiм қосылған заттар тiнту алып қойылған заттар суретке түсiредi, бiрақ.
Жеке оның кезеңдерi және нәтижелердiң түсiрiп алуы үшiн, ол жүргiзiлетiн жағдайдың бекiтуi үшiн фототүсiру тергеу тәжiрибеде iске асады. Фотографиялық кiру мүмкiндiгiнiң жолымен осы бөлмеде нақтылы көрiнетiндiгiне тексерудi мақсатпен өткiзiлетiн тергеу тәжiрибенiң нәтижелерi қойма объекттер не бiр жолымен таратып салып қоюға жазып қоя алады.
Соттық фотографияның екі түрі қарастырылады: а) сот жеделдік, сот зерттеулік фототүсірілімдер.
Суреттер тергеу әсерлердiң хаттамаларына немесе сарапшы қорытындыларына қоса тiркеледi. Тергеу эксперименті кезіндегі бейнежазба. Қараудың бейнежазбасы оқиға болған жердің ұйымдастырылуы шегінде жүзеге асатын тергеу экспериментінің жазбасымен жалғастырылуы мүмкін. Мысалы, автокөлік қөзғалысының тоқталуынан жол-көлік оқиғасы болған жерді өзгермес күйінде сақтаудың мүмкінсіздігінен МАИ қызметкері дөңгелектердің орналасу орнының жол жабуында бекітіп көлік құралын болдың тағасына орналастыру құқығымен ие болады. Осындай күйде оқиға орнын қарау және оның видеобекітілуі өткізіледі.
Қараудың аяқталуынан кейін жол-көлік оқиғасының соңғы кезеңінде ахуалды ұйымдастыру қажеттілігі пайда болуы мүмкін. Ондай ұйымдастыру басқа өз бетінше тергеу әрекеті – тергеу экспериментінің мазмұнын құрайды. Ұйымдастырылған жағдай дәл солай бейнежазба тәсілдерімен түсіріліп алынады.
Бірақ жиі эксперименттің жоспары құрылатын кездерде алдын-ала дайындалатын тергеу эксперименттері кезінде қолданылады. Ондай дайындық тергеушіге оның кезеңдері, өткізілу орны, бекіту әдістері туралы анық көрсетілуін құруға мүмкіндік береді. Егер оның бекітілуі ретінде бейнежазба таңдалынса, болашақ эксперименттің орнында алдын-ала болу, қайда және қандай әрекеттер жасалынатынын, бейнежазбаны қай орындардан жүргізу жақсы екенін елестеті жөнді.
Тергеу эксперименттерінің көптеген нұсқаларынан бейнежазба үшін негізінде оқиғаның динамикасын түсіріп алатын кездерді таңдайды. Ол қылмыскердің қоймаға еніп кетуі бойынша әрекеттеріне, заттарының бірталай санын орналастыру (ұрланған заттарды өзбетінше алып кетуі) мүмкіндігіне; тұлғаның кәсіби және қылмыстық дағдыларын тексеруге (мысалы құлыпты ашу, құжатты сырттай ұқсатып қою, жалған ақша белгілерін дайындау және т.б.) байланысты болуы мүмкін.
Егер эксперименттік әрекеттер тексерілген және оқиғаның жағдайларында өтуі өажет болса, онда біріншіден ахуалдың өзін бекітеді. Одан кейін тұлғаның (жәбірленушінің, куәгердің, айыпталушының) жауаптарын есептегенде, ахуалды бейнежазбаға бекітіп, оның ұйымдастырылуын жасайды. Кейін тергеуші барлық қатысушыларды орындарына отырғызады, эксперимент өткізуге кіріседі. Егер адамның анық уақытта анық аралығын өту мүмкіндігі тексерілсе, бейнежазба кезінде қөзғалу жылдамдығын бекітуге, эксперименттік қайталаулар кезіндегі оның өзгеруіне ерекше көңіл аударылады. Түсіруі жеткілікті ара-қашықтан орта планмен өткізілуі қажет. Түсіндірмеде дидар бейне іздеуіште көрінетін қөзғалыстың басталу мен аяқталу уақытын дубляждайды.
Қандай да әрекеттерді эксперименталдық жасау кезінде орта немесе ірі планмен түсірілуі қажет.
Оқиға орнындағы жауап берулерді тексеру кезіндегі бейне жазба. Бұл тергеу әрекеті эксперименттерінің кейбір түрлеріне жақын. Бекітудің осы әдісі дәлелдеу әдісінің элементтерін растайтын және объективті растауын көрсету сотта маңызды дәлілдеу мағынасымен ие бола алатын. Айыпталушының мойындаушылығы туралы әңгіме болғанда, бекітудің осы әдісі ерекше бағалы.
Жауаптарды тексеру кезінде бейнежазбаны қолдану бұқаралық тәртіпсіздік, адам өлтіру, тонау, қарақшылық, бандитизм, ұрлау, қылмыстық жауаптылыққа бірнеше адам тартылатын жағдайларда өткізіледі. Орнында олардың жауаптарын тексері кезіндегі бейнежазба олардың әрқайсысының рөлін анықтауға, әрекеттің нақты әдісін құруға, жауаптарда қайшылықтар табуға мүмкіндік береді. Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы қылмыстарды тергеу кезінде жауаптарды тексеру кезіндегі бейнежазба қылмыстың (төбелес, қуғын) алдында болатын оқиғаның дамуын түсіріп алуға және демонстрация жасауға кеңес етіледі. Бейнежазба және қылмыскердің әрекет ету әдісін бекітеді. Ол өте маңызды, өйткені оларға әсіресе не бір іздер туралы кейде берілетін жауаптар (мысалы, киімдегі қанның іздері).
Сарапшылармен құрылған механизмінің диагностикасымен қайшылықтар табылатынын байланысты.Осыған ұқсас жағдайларда бейнежазба ережедей айыпталушының түсіндірмесінің халсіздігін демонстрациялауға мүмкіндік береді.
Қылмыс жасау әдісін көрсету кезінде қылмыскердің осыған ұқсас қылмыстар жасаудың не бір жағдыларымен қай шамада ие болатынын түсіріп алуға мүмкіндік болған жағдайлар да белгілі. Ол өз кезегінде сериялықты анықтауға, істерді жасалу әдістеріне қарай біріктіруге, қылмысскер істерін дұрыс сипаттауға мүмкіндік берген.
Жауаптарды тексеру кезіндегі бейнежазба туралы мәселе шешу кезінде күдіктінің (айыпталушының) өз жауаптарынан бас тартуды да есепке алады. Болыр жатқанның фонограммасымен қосталатын бейнежазбаның қолда бары берілетін жауаптарды бекітуге және оларды бөлшектерімен түсіріп алуға мүмкіндік береді: бейне және фондық жазба құралдарымен бекітілген тергеушінің сұрақтары мен оған жауаптар айыпталушының мәлімдеуінің халсіздігі туралы дәлелдей алады, мысалы, оған не бір зорлық қолданылғаны туралы.
Бұл жағдайда бейнежазбаның негізгі құндылығы жауаптар берілген ахуалды көрсетіп, өткен оқиға туралы жеткілікті толық көрсетілу алуға мүмкіндік береді: ол қай жерде болған, қандай жағдайда, қатысушылардың қайсысы қайда орналасқан, кім және қалай қарай барған, не істеген және т.б. Осылардың бәрі тергеушіге болған оқиғаны дұрыс қабылдауға және бағалауға көмек етеді. Әсіресе ол сотта істі қарау кезінде өте бағалы.
Байне жазбаға дайындалу кезінде жауап берудің негізгі кездерін белгілеу қажет. Ол қылмыс жасау орнына айыпталушының бағдары, торуылда күтуі, шабуыл бойынша әрекеттер, құрбандықпен күресу және т.б. болуы мүмкін. Мұндай жағдайларда бейне жазбаға дублер шақырылады, оның міндетіне жауап беретін жәбірленушіні баяндауы бойынша болған оқиғаны түсіріп алу кіреді.
Егер бірнеше айыптаушылардың жауаптарын бекіту қажет болса, толық және шын жауап беретін қылмыстық тобының мүшесінен бастайды. Мүмкін ұйымдастырушы болып табылатын тұлғаның жауаптарын тексеру және бейне жазу, соңғы қылып өткізу жөнді.
Бейне жазбаның басы тергеушінің кабинетінде, тергеу изоляторында, басқа жерде болуы мүмкін. Кейде осы кезеңде тергеуші тексерілетін тұлғаға тексеруге турал келетін жауап берулерін қысқаша түрде қайталауға ұсынады. Ол тексерудің қайта бағытталатынын, және жауап беру мазмұнының келесі әрекеттерімен байланыстыруға мүмкіндік береді.
Егер бейне жазбаның басы орнынан жауап беру орындарына қайтадан орналасу керек болса, онда фондық жазбамен осы орынның белгілері, жол бағдары туралы тұлғаның жауаптары бекітіледі. Орынға көшу кезінде ертелі аталған бағдарларды бекітуге ерекше көңіл аударып, бейне жазбаеы автобус терезесінен жүргізу ыңғайлы.
Егер бағдары қиын болса және онда бейне фильм бойынша бағдар ету қиын болады, тергеуші тексерілетін тұлғаға ірі планмен бекітілетін бағдардың схемасын сызуға ұсыныс етеді.
Жиі сериялық пәтеріндегі ұрлықтар туралы іс қөзғау бойынша қылмыскер көшелердің, тер көшелердің атауларын белгілейді, ұрлау болған үйдің жалпы түрін, кіреберісті, қабаты мен пәтерін есте сақтамаған. Осы шарттарда жол бағдары туралы одан жауап алудың пайдасы жоқ.
Шыққан жерге өзі атаған метрополитен станциясы, такси немесе автобус аялдамалары сияқты жерлерді алып, осы учаскеден бейне және фондық жазбаны бастау керек, сондай-ақ айыпталушыға жиі сұрақ қоя беріп, қандай бағдармен жүргенін біліп, оның жауаптарын жазып және бағдарлардың өздерін бекіту қажет.
Жауап беруді дайындау орнына келгелі тергеуші жауап берушіден қандай өзгерістер болғанын сұрап белгілейді. Жауаптары бекітіледі. Қажет және мүмкін болған жағдайлардың қайта құрылуы болады. Егер қайта құрылуы мүмкін болмаса, жауап берушіге ірі планмен бекітілетін, қылмыс жасау кезінде болғандай, орын схемасын сызуға ұсыныс етеді.
Жауаптардың сөздерін тексеру кезіндегі бейне жазба маңызды орын алады. Ол мөлшерлі нақты болу қажет. Мысалы, айыпталушының әрбір әрекеттері кездерін және осы әрекеттерді жанамалайтын жауаптарды бекітіп, нақтылау сұрақтарын қоюға, жауаптар мен әрекеттерді қайталауға ұсынуды болады; әрекеттер альтернативасын белгілеуге және жауап берушіге нұсқалардың қайсысы орын алған деп сұрақ беруін ұсынуға болады. Мысалы, «соққы алдыңғы немесе артқы жағыңнан берілсе, жәбірленуші тойтарыс көрсеткен». Соққы беру әдісін манекеншісін қолдануымен бекітеді. Егер екі немесе одан астам тұлғалардың әрекеттерін бекітетін болсақ, онда дублерды тартады. Басында айыпкердің және жәбірленушінің әрекеттерін баяндап көрсетеді, содан кейінгі үзіндінің бейне жазбасын айыпкердің жауап берулеріне сәйкес айыпкер мен дублердің қатысуымен қайталайды.
Жауап алу кезіндегі бейнежазба фоножазба (РСФСР ҚІЖ –ң 141-бабы) мен бейне-фиксация ны біріктіруге мүмкіндік береді: жауап алу жүргізілетін орын, жауап берушінің мінез-құлқы, онңы қойылған сұрақтарға жауап беруі, жауаптар, үзілістер, сөйлеу мәнері т.б. Дәл осы әдісті жәбірленушінің жауап берулерінде де қолданады. Айыпталушы мен мен жәбірленушінің нұсқалары бойынша үзінділердің бейне жазбасын салыстыру қайшылықтар, немесе керісінше, кейбір маңызды детальдарды тартуы мүмкін жауап алу кезіндегі бейне жазба фондық жазба мен бейненің бекітілуін қосуға мүмкіндік береді: жауап алу болған жағдайды, берілетін сұрақтарға оның реакциясын, жауаптарын, үзілістерін, сөз сөйлеу тирмін және т.б. Осының бәрінен тек қана вербалды ақпаратты таңдаулы түрде беретін жауап алу хаттамасы айырылған. Психологтардың мәліметтері бойынша әрбір сөйлесудің тек 30-40% -ын құрайтын вербалды (сөздік) ақпаратпен қатар, бейне жазба қалған ақпараттың 60-70% -ын жауап берушінің ымдауы, жұлқынып сөйлеуі; оның сөздік ақпаратқа қарым-қатынастары, жауап беру кезіндегі мінез-құлқы ретінде бекітуге мүмкіндік береді. Бейне жазба жауап алудың заңсыз әдістері туралы, оның қалыпсыз жағдайы және т.б. туралы мәлімдеуінің жалғандығын әшкерей алады.
Оның ауыр және аса ауыр қылмыстар кезіндегі салмақты дәлелдер алынуы мүмкін, тұлға жауап алу кезінде тергеумен ынтымақтасуға келіскен, онымен сенім білдіретін қатынастар құрылған жағдайларда қолдану жөнді.
Бейне жазба жауап алуды кейінге қалдыруға болмайтын, өмірге қауіпті жағдайда орналасқан.
Жас балалардан жауап алуы кезіндегі бейне жазба пайдалы, өйткені келесіде ерекше анализдің, түсіндірменің, басқа жас тұлғалардың жауап берулері мен мінез-құлқымен салыстырудың пәні болатын вербалсыз ақпараттың үлкен көлемімен сипатталады.
Бейнетаспаға жазу-киноға түсіру мен суретке түсірудің алдында беделі басым. Ол ыңғайлы, технологиялы және ұтымды. Алынатын материалдар лабораториялық жөндеуді талап етпейді, ал олардың сапасы бейнежазудың орындалу шарасы бойынша қадағаланады. Бейнежазу бейне мен дыбысты теңдей тіркеп түсіруге мүмкіндік туғызады.
Бейнежазу тергелуші әрекеттің процесі мен қорытындысын тіркеуші қосымша құрал ретінде қолданылады. Ол динамикадағы, оны жүргізудегі қатысушылардың ерекшеліктерін, не ауыр және құрастырылған жағдайдың көлемін көрнекі құрал ретінде ұсынуға қажетті әрекеттерді тіркеуді талап етеді.
Тергеу әрекеттерінің тактикалық ерекшеліктері және жағдайдағы мәселелерді шешуде суреттегі қалатын негіз бейнежазу түрлері мен әдістерін анықтайды.
Бейнежазудың басында тергеуші өзін таныстырып (атағын, қызметін, фамилиясын атайды) өтеді, содан кейін бейнежазуды пайдаланып қылмыстық іс бойынша тергеу әрекетінің жүруін түсіндіреді. Соңынан ол тергеу әректіне қатысушыларды жеке атап өтеді (ірі жобамен түсіріледі), түсірілген күнді, мерзімді, орынды және түсіруші тұлғаны атайды.
Мына істерді жүргізгенде бейнежазуды қолданудың қажеті өте көп:
а) өрт, көліктік апаттар болған жайында оқиға туралы барынша ақпаратты жедел бекітуге қажетті жерлерді қарауда;
ә) бағалы заттар мен құрылыс құралдарын алу, оларды тыққан жерлерін тінту әдістерін бекіткенде;
б) тергеуші тәжірибе-сапалы әрекеттер мен олардың салдарын бекіткенде;
в) сұрақ-жауап алу, аудармашылардың қатысуымен жүргізілетін беттестіруде.
Бейнежазба – құжат немесе заттай дәлелдеме ретінде. Бейнежезбалар (немесе олардың фрагменттері) іс жүргізуде құжат ретінде, оқиға, фактілер жайлы ақпараттарды анықтайды.
Фото-кино-бейнетехника, дыбысжазу аппаратураларының кең таралуына байланысты оларды пайдалану нәтижелері (аппаратураның өзі де) қылмысты тергеу барысында жиі заттай дәлелдеме ретінде қарастырылады.
Фотосуреттер, бейнеленталар және бейнепленкалар: әр түрлі объектілердің материалдық бекітілген бейнелері болып табылады. Сезіктілерден алынған тергеу кезінде жасалған бұл құжаттар қылмыс оқиғасына байланысты немесе тергеу процесіне қатысты (тергеу әрекетінің барысы мен нәтижелерін жазу) мәліметтерді қамтиды. Аталған құжаттарды көп жағдайда оқиғаға қатысушыларды анықтау үшін оның сипаты мен даму сатыларын (қоғамдық тәртіпсіздік, өрт кезінде құжаттық немесе жедел түсіру) анықтау үшін зерттейді. Кейде құжат, кино-пленка, бейнепленка мазмұнының өзгеріске түскенін, мәселен, фотосуретті қайта түсіріп монтаждағанын анықтау қажеттілігі туындайды.
Фотомонтаж белгілеріне бейненің жеке бөліктерінің-бас дене, киім шеттерінің аса боялуы жатады.
Жалған бейнепленкалар мен киноленталарды жасау кезінде олардың бөліктерін қиып алып тастайды немесе қосымша желімдейді. Мұндай әрекеттердің белгілері бейнелердің, жапсырылған орындардың кенет өзгеруінен көрінеді. Жасалған қылмыстың мән-жайын анықтауға фонограмма қамтитын ақпараттың маңызы зор. Фонограммалар қылмыс жасау құралы (мәселен, қорқыту және шошыту үшін, қорқытып алу мақсатында пайдаланылған), оларды жалған жасау кезіндегі қылмыстық қолсұғушылық заттары және тергеу әрекетінің барысын немесе қылмысты ашу процесінде жүзеге асырылатын жедел-іздестіру шараларын бекіту нәтижелері болуы мүмкін.
Аталған жағдайларда зерттеу объектілері ретінде магнитті ленталар, сымдар, дискілер және басқа ақпарат тасушылар болады. Олар іздердің екі тобын, механикалық және электроакустикалық әсер ету іздерін қамтиды. Механикалық іздер лента-сөзу тетігі мен дыбысжазу құралынан пайда болады. Ол іздер лентаның дыбыс жазылатын жағында шағын және ірі жолдар түрінде қалады. Оларды сәйкестендіру мақсатында пайдалануға болады.
Лентаның магниттік қабаты мен жазатын басының өзара әрекеттестігі нәтижесінде электроакустикалық іздер пайда болады. Олар ғана емес, сонымен бірге магнитофонның да белгілерін: дыбыс жолдары саны мен олардың көлемін, лентаның жылжу жылдамдығын, лентасөзу тетігінің шуын, жазуды қосумен, тоқтауын, т.б. сипаттайды. Аталған объектілер мен іздер тобын зерттеу арқылы магниттік лентаны монтаждау белгілерін, яғни жазудың сүйемелдеуге сәйкессіздігін, электрлік соғу сипатының әр түрлілігін, магниттік лента бөлшектері сапасының әр түрлілігін, желімдеген жерлерінің болуын және т.б. анықтауға болады.
Фото-кино-бейнеқұжаттарды криминалистік зерттеу барысында түсіретін және зертханалық аппаратура, пөзитивтер бойынша негативтер, фотосуреттерде бейнеленген заттар, құрылыстар, жергілікті учаскелер, сәулесезгіш материалдар мен химиялық реактивтер, бейне және аудиожазба, құралдары, фонограммада жазылған адам дауыстары және басқа объектілер сәйкестендірілуі мүмкін.
Ішкі істер органдарында қылмысты тергеу және ашу міндеттерін орындау үшін құрамына бір қатар құжаттар енетін белгілі объектілердің криминалистік есебі ұйымдастырылған. Құжаттарды криминалистік есепке алудың негізгі міндеті жалған құжаттарды табу және оларды пайдаланушы тұлғалардың қылмыстық әрекетін тоқтатудан, кейбір жалған құжаттарды жасаумен айналасушы тұлғаларды анықтаудан және қылмысты тергеумен байланысты басқа да міндеттерді орындаудан тұрады.
Сонымен, ертерек жағдайлардағы сияқты, бейнежазбалар – заттай айғақтық дәлелдемелер – іздеу, тінту кезінде алынады.
Кей жағдайларда, бейнежазбалар құжаттар немесе заттай айғақтық дәлелдемелер ретінде бейне-фоноскопиялық сараптамаға жатқызылады. Бейнежазбаларды дәлелдейтін сұрақтар: бейнекамераларда дәлелденді ме т.б болуы мүмкін.
Дата добавления: 2015-09-11; просмотров: 54 | Поможем написать вашу работу | Нарушение авторских прав |