Главная страница | Контакты | Случайная страница Автомобили Астрономия Биология География Дом и сад Другие языки Другое Информатика История Культура Литература Логика Математика Медицина Металлургия Механика Образование Охрана труда Педагогика Политика Право Психология Религия Риторика Социология Спорт Строительство Технология Туризм Физика Философия Финансы Химия Черчение Экология Экономика Электроника

Ферменттер туралы ғылым (энзимология) медицинада кеңінен қолданылады.

Ферменттердің жетіспеуінен әр түрлі аурулар пайда болады. Мысалы, ғалымдар фенилангидроксидаза ферментінің жетпеушілігінен болатындығын анықтады. Соңғы жылдарда ферменттер кейбір ауруларды емдеу үшін қолданылуда. Мысалы, тканьдердің қалыпты жұмыс істеуіне жиналып, шоғырланып қалған белоктар кедергі келтіреді. Әсіресе мұндай жағдай күйікте, іріңді жара, өкпе іріңдеп, қабынғанда жиі кездеседі. Осындай шоғырланған белокты ыдырату үшін трипсин секілді ферменттер пайдаланылады. Ферменттер аса қатерлі ісік (рак) аруының кейбір түрлерін емдеу үшін де қажет. Мысалы, бактериядан алынған аспаргиназа ферменті лейкоздың кейбір түрлеріне қолданылады.

Қан тамырларында пайда болатын қан ұйындыларын жою үшін трипсин, стриптаза, т.б. ферменттердің мүмкіндігі үлкен. Ферменттің көмегімен жұқпалы гепатитті анықтауға болады. Гепатит басталғанда плазмадағы трансаминаза ферментінің мөлшері 50 есеге жуық артады.

48. Химиялық тепе- теңдік – қайтымды реакцияда, тіке реакция мен кері реакцияның жылдамдықтары теңескен күйі. к₁ және к₂ тұрақты шамалар, олардың қатынасы да тұрақты шама болу керек, оны К мен белгілеп, тепе- теңдік константасы деп атаймыз. тепе- теңдік константасы әрбір реакцияны сипаттайтын өзіне ғана тән тұрақты шама. Химиялық тепе-теңдік — бір немесе бірнеше қарама-қарсы жүретін қайтымды реакциялар жылдамдықтарының теңескен күйі. Қайтымды реакция аяғына дейін жүрмейді, ол басталғанда тура жүретін реакцияның жылдамдығы (v1) жоғары, кері реакция жылдамдығы (v2) баяу болады. Тура реакция жүрген сайын реакцияға алынған заттың концентрациясы азайып, v1 — жылдамдығы кемиді, керісінше, тіке реакциядан пайда болған өнімнің концентрациясы артып, v2 күшейеді. Біртіндеп екі реакция жылдамдығы теңеседі: v1=v2. Осындай жағдайды химиялық тепе-теңдік деп атайды. Тепе-теңдік орнағанмен қарама-қарсы бағытталған екі реакция да тоқтамай жүре береді. Егер сыртқы жағдай (қысым, концентрация, температура) өзгермесе реакция жылдамдықтары тең болып, химиялық тепе-теңдік орнаған қалпында қала береді, сондықтан оны жылжымалы немесе [динамикалық] тепе-теңдік деп те атайды. Реакцияласушы жүйенің бір тепе-теңдік күйден басқа басқа тепе-теңдік күйге ауысуын химиялық тепе-теңдіктің ығысуы дейді. Химиялық тепе-теңдік орнаған кездегі реакцияға қатысқан әр заттың концентрациясы тепе-теңдік концентрациясы деп аталады. Химиялық тепе-теңдікті сан жағынан сипаттайтын көрсеткіш тепе-теңдік константасы (тұрақтысы) (К) деп аталады: aA+bB=pP+qQ, мұндағы бас әріптер — заттардың формулалары, кіші әріптер — реакциядағы молекула сандарын көрсететін коэффициенттер. Тепе-теңдік константасы тура және кері реакциялардың жылдамдық константаларының (k1,k2) қатынасы деп те аталады: K=k1/k2. К — белгілі температурада тура реакция өнімдері мен реакциясы алынған заттардың мольдік көбейтінділерінің қатынасын көрсететін тұрақты шама. Тепе-теңдік константасының теңдеуі реакцияға қатысқан заттардың тепе-теңдік концентрацияларының бір-біріне тәуелділігін көрсетеді. Химиялық тепе-теңдікті зерттеудің теориялық және практикалық маңызы бар Ле – Шателье принціпі. Химиялық тепе- теңдік тұрақты жағдайда ғана қалпында болады. Жағдайын – концентрацияны, темперавтураны, қысымды – өзгертсе, тепе – теңдік бұзылып, тіке немесе кері реакцияның бағытына қарай ауып ығысады. Концентрацияны өзгерткеннен тепе- теңдіктің қалай өзгеретіні жоғарыда қаралды, енді температура мен қысымды өзгертудің тепе – теңдікке тигізетін әсерімен танысайық. Жағдайын өзгерткеннен химиялық тепе –теңдіктің ығысуының тәртібі Ле – Шателье принціпі деп аталатын жалпы бір ережеге бағынады. Химиялық тепе- теңдік күйіне келіп тұрған жүйенің жағдайының (концентрация, температура, қысым) біреуін өзгерту, тепе- теңдікті сол өзгертуге қарсы әрекет туғызатын реакция бағытына қарай ығыстырады. Ле – Шательенің 1887 ж принціпі химияға да, физикаға да ортақ жалпы принціп, біз оны бұл арада химиялық тепе- теңдікке ыңғайлаңқырап келтірдік.

49. Әмды және әрекеттесуші заттардың концентрациясын, қысымды және температураны өзгерту кезіндегі химиялық тепе – теңдіктің ығысуы. Реакция нәтижесінде түзілген заттар концентрацияларының көбейтіндісінің, бастапқы заттар концентрациясының көбейтіндісіне қатынасы белгілі бір тұрақты шама болған кезде, жүйеде тепе-теңдік орнайды. Жүйенің тепе-теңдік күйіне заттардың концентрациясы, температура және егер реакцияға газ тәрізді зат кіретін болса, қысым әсер етеді.

Ле-Шателье ұстанымы: Егер жүйе химиялық тепе-теңдік күйде тұрған жағдайда оның сыртқы жағдайларының біреуін, мысалы, концентрацияны, температураны немесе қысымды өзгертсе, онда тепе-теңдік осы өзгеріске қарсы тұратын реакцияның бағытына қарай ығысады.

Жүйенің температурасын арттырғанда химиялық тепе-теңдік жылу сіңіре жүретін реакцияның бағытына қарай ауысады. Жүйенің температурасын төмендеткенде тепе-теңдік жылу бөле жүретін реакцияның бағытына қарай ауысады.

Тұрақты температурада және қысымда концентрациясын көбейтсе, химиялық тепе-теңдік бұл заттардың концентрациясының кему жағына қарай ауысады.

Жүйенің қысымын күшейткенде химиялық тепе-теңдік көлемі аз заттар түзілетін реакцияның бағытына қарай ығысады. Жүйенің қысымын төмендеткенде химиялық тепе-теңдік көлемі көбірек заттар түзілетін реакция бағытына қарай ығысады.

50. Ерітінді – дисперсті жүйенің бір түрі. Қандай да бір затқа екінші затқа өте ұсақ бөлшектері араласуын дисперсті жүйе. Ерітінділер – дисперсті жүйенің бір түрі. Бір затта екінші заттың ұсақ бөлшектері біркелкі таралғанда түзілетін жүйе дисперсті жүйе деп аталады. Дисперсті жүйе дисперстік фазадан және дисперсиялық ортадан тұрады.

Дисперстік фаза дегеніміз ұсақ бөлшектер түрінде таралған зат, ал сол бөлшектер таралған орта – дисперсиялық орта.

Ерітінділер қатты, сұйық, газ күйінде болады. Қатты ерітінділер – металдық құймалар (Қ/Қ), сұйық ерітінділер – біркелкі фазадан тұратын көп компонентті жүйе (Қ/С), эмульсиялар (С/С), газ күйіндегі ерітінділер – газдардың қоспасы, аэрозольдер (Г/С) және басқалар.

Дисперсті фазаның өлшеміне байланысты дисперсті жүйелер жүзгін, коллоидты және шынайы ерітінділерге бөлінеді.

Жүзгін ерітінділер үшін: ұсақ бөлшектердің радиусы r > 10^{-7 м;}

Коллоидты ерітінділер: 10^-9 – 10^{-7 м;}

Нағыз ерітінділер үшін: r < 10^{-9 м.}

Коллоидты жүйемен шынайы ерітінділерді Тиндаль эффектісі арқылы ажыратуға болады.

Ерітінді деп – екі не одан да көп компоненттен (бөлшектен) тұратын гомогенді жүйелерді айтады.

Ерітінді концентрациясы. Концентрация дегеніміз ерітіндінің белгілі бір көлеміндегі еріген заттың мөлшері. Ерігіштік – заттардың суда немесе басқа еріткіштерде еру қасиеті. Ерігіштік берілген температурада 100 г еріткіште ери алатын заттың ең жоғары мөлшерін көрсетеді. Ерігіштіктің температураға байланыстылығын ерігіштік қисық сызығы дейді.

Эквиваленттің молярлық концентрациясы (бұрынғы аталуы нормальдық) – еріген зат массасы эквивалентінің ерітінді көлеміне қатынасын көрсетеді. Эквиваленттің молярлық концентрациясын 1 литр ерітіндідегі еріген заттың эквиваленттік массасының санымен анықтайды.

52. ЭЛЕКТРОЛИТТІК ДИССОЦИАЦИЯ ТЕОРИЯСЫНЫҢ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ (ЭДТ).

1887 ж., С.Аррениус – ЭДТ:

1. Тұздар, қышқылдар және негіздер ерігенде диссоциациялану процесі жүреді, нәтижесінде зарядталған бөлшектер түзіледі – катиондар және аниондар.

2. Иондар молекулалар сияқты ерітіндіде жылу ретсіз қозғалыс күйде болады.

3. Электр тогы әсерінен оң ион катодқа (теріс полюс) тартылады – оны катион деп атайды. Ал теріс ион анодқа (оң полюске) тартылады – оны анион деп атайды. Аррениустің теориясы бойынша еріген заттың және еріткіштің иондарымен молекулаларының арасында химиялық процесстер жүретінін еске алмайды.

Диссоциация теориясын одан әрі орыс ғалымы И.А. Каблуков (1891 ж.) дамытты. Ол диссоциация процесін ерітіндінің химиялық теориясын пайдаланып түсіндірді.

Еру кезінде еріген зат пен еріткіш арасында химиялық әрекет жүреді. Соның нәтижесінде еріген заттың иондары гидраттанып ерітіндіге тарайды. Иондар гидраттанғандықтан бір-бірімен қайтадан қосыла алмайды.

Диссоциациялану процесінің механизмі еріген затпен еріткіштің табиғатына тәуелді. Қышқылдарда катион мен анион арасында коваленттік байланыс, ао негіздер мен тұздарда – иондық байланыс.

Коваленттік байланысы бар қосылыстардың диссоциациялануы үш сатыда жүреді: сольватация, иондану, диссоциация; иондық байланысы бар қосылыстардың – екі сатыда: сольватация және диссоциация.

Электролиттердің табиғатына және олардың молекулаларындағы атомдардың арасындағы химиялық байланыстың беріктігіне байланысты электролиттер әр түрлі дәрежеде иондарға ыдырайды. Химиялық байланыс неғұрлым әлсіз болса, соғұрлым электролит көбірек иондарға ыдырайды. Электролиттердің иондарға ыдырау қабілетін сан жағынан диссоциациялану дәрежесі α арқылы көрсетеді.

1. Диссоциациялану дәрежесі α ерітілген молекулалардың неше проценті иондарға ыдырағанын көрсетеді және оны мына формула бойынша есептейді:

,

мұндағы n –иондарға ыдыраған молекулалар саны;

N –жалпы ерітілген молекулалар саны.

Диссоциациялану дәрежесінің мәні бойынша электролиттер күшті, орта және әлсіз болып бөлінеді. Диссоциациялану дәрежесі α>30% болса, электролит күшті деп есептеледі. Егер 3% < α < 30% болса, электролит орта, ал α < 3% болса әлсіз болады.

Электролиттік диссоциация дәрежесіне мына факторлар әсер етеді:

1.Еріткіш тегі. Бұл еріткіштің диэлектрлік өткізгіштігіне байланысты (ε). Судың диэлектрлік өткізгіштігі ε=80,4. Неғұрлым ε жоғары болса, иондардың тартылуы солғұрлым төмен болады.

2.Еріген заттың тегі. Суда диссоциациялану әр еріген заттың тегіне байланысты.

3.Температура. Температура жоғарылаған сайын күшті электролиттердің диссоциациясы төмендейді, әлсіз электролиттердікі 60 ⁰С-та максимум арқылы өтеді.

4.Ерітінді концентрациясы. Ле-Шателье принципі бойынша еріген зат концентрациясы артқан сайын диссоциациялану дәрежесі кемиді.

5.Бір түрлі ионның әсері. Бір түрлі ионды қосатын болсақ, Ле-Шателье принципі бойынша, тепе-теңдік молекула түзілуі жаққа ығысып, диссоциация тежеледі.

2. Диссоциация константасы (К_дис.) электролиттің иондарға ыдырау қабілетін көрсететін тұрақты шама. Әлсіз электролиттің диссоциациясы: КА↔К^- + А⁺ тепе-теңдік болғанда әсер етуші массалар заңына бағынады, сонда:

;

К_дис. мәні жоғары болса, ерітіндіде иондар да көп болады, яғни электролит күштірек болады. К_дис. электролит концентрациясына тәуелді емес. Ол электролит пен еріткіштің тегіне және температураға тәуелді.

Диссоциация константасы, диссоциациялану дәрежесі α және ерітінді концентрациясы арасында байланыс бар. Бұл байланыс Оствальдтың сұйылту заңымен анықталады. Әлсіз электролиттер үшін α << 1, сондықтан , осыдан

Егер электролит бірнеше сатыда диссоциацияланса, онда әр бір сатысы өзіне тән К_дис. сипатталады.

Күшті электролиттер теориясын Дебай және Хюккель ұсынды. Ол теория бойынша, күшті электролиттер түгелдей иондарға ыдырайтындықтан олардың концентрациясы ерітіндіде біршама жоғары болады. Әрекеттесуші иондар концентрациясы ерітіндідегі электролиттің шынайы концентрациясынан кем болып көрінеді. Осы әсерді есепке алу мақсатымен «активтілік» ұғымы енгізілген.