Главная страница | Контакты | Случайная страница Автомобили Астрономия Биология География Дом и сад Другие языки Другое Информатика История Культура Литература Логика Математика Медицина Металлургия Механика Образование Охрана труда Педагогика Политика Право Психология Религия Риторика Социология Спорт Строительство Технология Туризм Физика Философия Финансы Химия Черчение Экология Экономика Электроника

Азақстанда жалақыны мемлекеттік реттеу

Нарықтық экономика шартында жалақыны реттеу қағидаларының қажеттілігі

тікелей өнерксіптік кәсіпорындарда шешіледі. Мемлекет маңызды әлеуметтік төлемдерді бекітеді, кедейшілдік белгілері сондай-ақ Қазақстанда еңбек ақы жүйесін реформалаудың заңды базасын анықтайды. Нарықтық экономика шартында еңбек ақыны ұйымдастыру мемлекеттік реттеуді қажет етеді.Мұндай реттеудің себептері келесідей:

• Қазақстанда экономикасы дамыған елдердегі деңгейлермен салыстырғанда жұмыс күшінің төмен бағасы;
• Минималды жалақының төмен деңгейі - аймақ, жұмыскерлердің кәсіби-білікті топтары бойынша, экономиканың салалары бойынша жалақы мөлшерінің негізделмеген дифференциацясы;
• Жалақыны келісіммен реттеудің тиімді механизмінің болмауы.

Қазақстанда жалақыны реттеудің ажырамас бөлігі халықаралық еңбек мөлшерлерінің сақталуы болуы керек. Бұл бірінші кезекте Еңбекті Халықаралық Ұйымдастыру Конвенциясының (ЕХҰ) талаптарына тән. Конвенция № 95 «Жалақыны қорғау жөнінде» № 95 конвенциясы ақшалай жалақы сол елде заңды айналымда жүретін валютамен төленетінін анықтап көрсетеді.

Қызметкерлеріне өз жалақысымен еркін үкім етуге жұмыс берушілерге тиым салынады. Жұмыс берушінің немесе делдалдың пайдасына жалақыдан әр түрлі бөлінулер алуға тиым салынады.

Қазақстандағы мемлекеттік реттеудің бағыттары:

• жалақы сұрақтарында халықты әлеуметтік және құқықтық қорғау;
• ең болмағанда минималды өмір сүру деңгейіне сәйкес негізделген минималды жалақы деңгейін бекіту;
• стипендия, жәрдемақы, зейнетақыны есептеу үшін есептік көрсеткішті белгілеу;
• кедейшілдік белгісін анықтау және жұмыссыз, кедейшілікпен күрестегі, осы кедейшілік деңгейіндегі халыққа мекен-жайлық әлеуметтік көмек көрсету;
• әр түрлі меншік формасындағы еңбек ақыны реформалаудың және заңды әдістемелік негізін құру;
• шаруашылық субъектілері жұмыскерлерінің жалақысына салынатын салықтың тиімді жүйесін құру;
• жұмыскерлер үшін теріс инфляциялық үдерістерді жұмсарту бойынша шаралар жасау;
• жалақыны өз уақытында бермегені үшін жұмыс берушіге жауапкершілікті бекіту.

Мемлекеттік реттеу қағидалары:

• және заңды нормативті актілер жасау негізінде, жалақының сатып алу қаблетінің әрі қарай төмендеуін қысқартуға мемлекеттің араласуы;
• жалақының ынталандырушы функциясын орындауға мемлекеттің ықпалын нығайту;
• макроэкономикалық үдерістерге ықпалы;
• еңбек ақының минималды мөлшерлемесін бекіту.

3. Есеп бөлімі

Төлемнің мерзімдік нысаны қызметкерлердің барлық санатына қолданылады. Жалақыны есептеу жұмыс уақытын пайдалануды есепке алу табелінің негізінде жүргізіледі. Мерзімдік ақы алатын жұмысшының жалақы сомасы нақты жұмыспен өтелген сағаттардың сағаттық тариф ставкасына көбейтіндісі ретінде анықталады.

Жалақы = нақты жұмыспен*сағаттық тариф сомасы өтелген сағаты саны ставкасы мерзімдік ақы алатын 6-разрядтағы сағаттыұ тариф ставкасы 76 теңг болған кезде 182 сағат жұмыс істеген. Жалақы сомасының есептелуі: 182*76=13732 теңге.

Қызметкерлердің жалақысы бойынша есептеледі:

— егер жұмыскер сол айдығы жұмыс күндерінде толықтай жұмыс істесе, онда жалақының мөлшері қызметақы мөлшеріне сәйкес келеді:

— егер жұмыскер сол айдағы жұмыс күндерінде толықтай жұмыс істемесе, онда жалақы нықты жұмыспен өтелген уақытқа қарай есептеп шығарылады.

Мысалы: қызметақысы 11300 теңге фирма менеджері айдағы 26 жұмыс күнінң 20 күнінде жұмыс істеген.

Айдың орташа күндік жалақысы: 11300/26 =434,62 теңге. Менеджердің жалақысы 434,62*20=8692,4 теңге құрайды. Жай мерзімдік жүйе жұмыскер еңбегінің түпкілікті нәтижесі мен оның жалақысы арасындағы байланысты қамтамасыз етпейді. Шаруашылық субъектісі жұмыскердің еңбегіне ақы төлеу үшін мерзімдік – сыйақылық жүйені қолдануға құқылы. Бұл орайда сыйақы беру мынадай көрсеткіштер бойынша жалақы қорына (К-т 681) немесе тұтыну қорына (562-шот) жүргізіледі:

Техникалық себептерге байланысты жабдықтардың тұрып қалу нормасы 5% құрайды. Кезекші слесарь есепті айда 180 сағат жұмыс жасаған. Тарифтік сатвка 100 %, жабдықтың айішінде тұрып қалуы — 3%.

1.Мерзімдік жалақы: 180*100=18000 теңгеге тең.

2.Жабдықтың тұрып қалуын төмендетудің әрбір % — ті үшін сыйақы мөлшері 20%/5%=4%.

3.Жабдықтың тұрып қалуын қысқарту 5% — 3% = 2%,

4.Сыйақының % — тік мөлшері 4%*2%=8%,

5.Сыйақы сомасы: 18000*8% = 1440 теңге,

6.ай ішіндегі жалақы 18000+1440 = 19440 теңге.

Материалдарды үнемдеген жұмысшыларға сыйақы беруге бір жұмыс орны, бригада учаскесі бойынша нақты үнемделген материалдар сомасынан белгілі бір % жасалуы мүмкін.

Мысалы. Мерзімдік ақы алушы жұмысшы 180 сағат жұмыс істеп есепті айда 1200 теңге сомасының материалдарын үнемдеген. Сыйақы беру туралы ережеге сәйкес сыйақы нақты үнемделген материалдардың 35% мөлшерніде есептелінеді. Тарифтік сатвка 100 (сағатпен):

1. Мерзімдік жалақының сомасы 180*100 = 18000 теңге.

2.Материалдарды үнемдегені үшін сыйақы 1200*35% = 42000 теңге.

3. Айдағы жалақы сомасы 18000+42000=60000 теңге.

Сыйақы цехтардың және бүкіл кәсіпорынның жалпы ұжымдық жұмыс көрсеткіштер үшін есептелуі мүмкін (өндірістік тапсырмаларды, жеткізу шарты, өткізу көлемін орындау және асыра орындау). Сыйақы көлемі жалпы кәсіпорын бойынша белгіленеді.

Мысалы. Цехтың қол жеткізген жұмыс көрсеткіштері үшін бұйрыққа сәйкес кезекші слесарь 15% мөлшерніде сыйақы алады. Слесарь 160 сағат жұмыс істеген. Тарифтік ставка 100 теңге.

1.Тарифтік жалақы: 160*100 = 16000 теңге.

2.Сыйақы: 16000*15% = 2400теңге.

3.Жалақы сомасы 16000+2400 = 18400 теңге.

Қызметкерлер кәсіпорын жұмысының жалпы көресткіштері үшін сыйақы алады.