Студопедия  
Главная страница | Контакты | Случайная страница

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатика
ИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханика
ОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторика
СоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансы
ХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника

НДІРІСТІК МҮМКІНДІКТЕР ШЕГІ ЖӘНЕ ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ ТАҢДАУ

Читайте также:
  1. АҚШАНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ, МӘНІ, ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ЖӘНЕ АТҚАРАТЫН ҚЫЗМЕТТЕРІ
  2. АЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
  3. АЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
  4. АЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БIЛIМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
  5. АЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ БЕРУ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
  6. АЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
  7. АСҚАЗАН ҚҰРЫЛЫСЫ ЖӘНЕ ҚЫЗМЕТІ
  8. БІЛІМ БЕРУИ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
  9. Инвестициялар өндірістік қорларды қаржьшандырудың кезі ретінде. Инвестициялық климат . Инвестициялық жоба және фазалары
  10. КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТ: МӘНІ, СИПАТТЫ БЕЛГІЛЕРІ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ

 

Экономикалық жүйенің өндірістік мүмкіндіктері өндірісте қолданылатын ресурстардың сиректігімен шектелінеді, олар қоғамның дамуымен бірге сақталынып қана қоймай, сонымен қатар өсе түсуде. Ол деген шектеулі табиғи ресурстардың сарқылуымен байланысты, тұтыну жаңа тауарлар мен қызметтер өндірістің дамуы үшін жаңа серпілістер бермейді. Өз ретінде тауарлар мен қызметтердің сапалық сипаттамасы өзгеріп отырады, бұл тұтыну тауарлары мен инвестицияларға деген қажеттіліктің өсуіне әкеледі. Бірақ, ресурстар шектеулі болғандықтан, қоғам таңдау жасауы қажет. Таңдау жасай отырып қоғам бірінен бас тартуы керек, күткен нәтижеге жету үшін құрбандыққа баруға тура келеді.

Біздің бас тартып отырғанымыз балама шығындар деп аталады – қоғамның таңдап алған нәтижесіне жетуі.

Егер де экономикалық ресурстар тұрғын үйлерді салуға пайдаланылса, онда олардың ақшалай құнын жерге, материалдарға және жұмыс күшіне деген шығындар құрайды. Балама шығындар аурухана, мектеп, кітапхана офистарды салуға кететін шығындар болады, олар сол экономикалық ресурстардың есебінен салынуы мүмкін. Қоғам барлық ресурстарын дерлік тұрғын үйлерді салуға жұмсауы мүмкін немесе бұл құрылыстың көлемін аурухана мен мектептер салу үшін төмендетуі мүмкін. Сонымен бірге тұрғын үйлер мен ауруханалардың және басқа да ғимараттардың құрылыс көлемі балама (альтернативті) шығын емес, сондай-ақ өзара бірін бірі толықтырушы болады.

 

Мүмкіндіктер Тұрғын үйлер құрылысы, мың дана Аурухана, мектеп және т.с.с. құрылысы
А В С D E F    

 

2-сурет. Балама мүмкіндіктердің мәні

 

Бұл сандық мысалды өндірістік мүмкіндіктер шегі, немесе трансформациясы кестесінде кескіндеуге болады. Кестедегі сандарды белгілеп және оларды біріктіре отырып, өндірістік мүмкіндіктер немесе трансформациясы қисығын беруге болады (АВСDЕF).

Өндірістік мүмкіндіктер қисығының экономикалық мәні экономикада қоғамның технологиялық таңдау жасауында болып отыр. Бұл жерде ресурстарды қайта бөлу жолымен тұрғын үйлердің құрылысы және т.б. арасындағы таңдау.

Таңдау мәселесінің мәні, егер де көп қырлы қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қолданылатын әрбір фактор шектеулі болса, онда оны қолданудың баламалық мәселесі және де өндіріс факторларының ғылыми үйлесімділігін іздеу де болады.

Бұл мәселенің көрінуі экономиканың басты үш сұрағын анықтаумен байланысты.

 

 

3-сурет. Экономиканың басты сұрақтары

Өнім өндіру үшін өндірістің барлық факторларының өзара әрекеті қажет, олардың жеке дара өнім өндіруге де, пайда табуға да қабілеті жоқ екендігі даусыз. Өндіріс процесінде оның факторлары өзара байланысты әрекет етеді, кей жағдайда бірін-бірі толықтырады, алмастырады.

Нақты өндіріс жағдайында кәсіпкерді әрдайым толғандыратын мәселе — өндіріс процесінде белгіленген өндіріс факторларымен өндірілетін өнімнің саны мен сапасы. Техника мен еңбек өнімділігінің белгілі бір даму кезеңінде белгіленген өндіріс факторларының қуатымен өнім өндірудің максималды шамасына жетуі мүмкін.

 

Жер Еңбек
саны  
  10 20 30 40
         
         
         
         

4-сурет. Максималды өнім өндіруде жер мен еңбектің әр қилы комбинациялар үлгісі

Бұл өндірістің екі факторының өзара байланысын сипаттайтын өндірістік функцияның қарапайым мысалы. Өндірістік функция деп отырғанымыз өндіріс факторларының жиынтық шығындары мен өндірілген максималды өнім арасындағы өзара байланысты сипаттайтын техникалық ара қатынас. Математикалық белгілермен былайша анықтауға болады.

y=f(a1, а2...ап)

Мұндағы у — шығарылатын өнім көлемі, a1, а2...ап — өндіріс факторлары.

Өндіріс функциясының мәні мен маңызы балама (бірдей) мүмкіндіктің барлығында әр қилы өндіріс факторларының үйлесімділігін қамтамасыз ету. Өндірісте әр қилы факторлар қолданылатындықтан, олардың оңтайлы ара қатынасын қамтамасыз ету мүмкіндігі де бар. Өндірістік функция өндіріс факторларының бір-бірімен алмасу мүмкіндігі болатындығын көрсетеді.

 

Ізденіс сұрақтары:

1. Өндірістегі әрбір өндіріс факторының атқаратын рөлі қандай деп ойлайсыз?

2. Өндірістік мүмкіндіктер шегі нені анықтайды?

3. Өндірістік мүмкіндіктерді арттырудың жолдары қандай?

4. Экономикадағы таңдау мәселесі қалай шешіледі?

5. Экономиканың басты үш сұрағы қандай, олар қалай шешіледі?

6. Баламалы шығындардың экономикалық маңызы қандай?

7. Өндірістік функция дегеніміз не?

 

 

Тест тапсырмалары:

1. Êàïèòàë- å»áåêïåí ºàòàð ¼íäiðiñòi» 츻ãi áàñòàóûí ê¼ðñåòåòií ¼íäiðiñòiê èãiëiêòåðäi» çàïàñû äåï ñàíàéòûí ¹àëûì:

A) À. Ìàðøàëë;

B) Êëàðê;

C) À. Ñìèò;

D) Ä. Ðèêàðäî.

E) Êóðíî

2. Êåìiìåëi ¼íiìäiëiê çà»ûíû» ì¸íi íåäå:

A) ¼íäiðiñ ôàêòîðëàðû ¼çãåøå ñèïàòòàëàäû;

B) ìàòåðèàëäûº ¼íäiðiñ àÿñûíäà çàòòûº èãiëiêòåð ¼íäiðiëåäi;

C) áàñºà ðåñóðñòàð æ¸íå òåõíîëîãèÿíû» ¼çãåðiññiç æà¹äàéûíäà áið ðåñóðñ øû¹ûíûíû» ½ë¹àþû àç øåêòi ¼íiì ¸êåëåäi;

D) áàñòàïºû èåëåíó ò¾ðiìåí ¸äiñ áiðëiãi;

E) ¼íäiðiñ ïåí àéûðáàñ àðàñûíäà¹û ºàòûíàñ äàìèäû.

3. Ýêîíîìèêàëûº òåîðèÿäà ðåñóðñòàð øåêòåóëiãií ºàëàé á¼ëåäi:

A) íàºòû æ¸íå àáñòðàêòiëi;

B) ½äàéû æ¸íå ½ë¹àéìàëû;

C) ðóõàíè æ¸íå ìàòåðèàëäûº;

D) èíäóêöèÿ æ¸íå äåäóêöèÿ;

E) àáñòðàêòiëi æ¸íå ñàëûñòûðìàëûº

4. Êàïèòàëäû» àéíàëûì óàºûòû …….º½ðûëàäû:

A) àéíàëûñ óàºûòûíàí

B) ¼íäiðiñ óàºûòûíàí

C) æ½ìûñ êåçå»iíåí

D) ¼íäiðiñ æ¸íå àéíàëûñ óàºûòûíû» ñîìàñûíàí

E) æ½ìûñ êåçå»i ìåí ñàòó óàºûòûíû» ñîìàñûíàí

Ograve;àóàðäû» øåêòi ïàéäàëûëû¹û ºàëàé àíûºòàëàäû?

A) Àäàìíû» ºàíäàé äà áîëìàñûí ºàæåòòiëiãií ºàíà¹àòòàíäûðó ºàáiëåòiìåí.

B) Áåëãiëi áið èãiëiêòi» ¸ðáið ºîñûìøà áiðëiãií ò½òûíóäà¹û ò½òûíóøûíû» ¸ñåðiìåí.

C) Ïàéäàëûëûºòà¹û áàðëûº ¼çãåðiñòåðìåí

D) ò½òûíûë¹àí ê¼ëåìäåãi ¼çãåðiñòåð ºîðûòûíäûñûìåí.

E) Ñàíäûº ¼ëøåì ðåòiíäå.

 

СӨЖ үлгі тақырыптары:

1. Өндірістік мүмкіндіктер шегі немесе трансформация қисығы.

2. Технологиялық таңдау.

3. К.Маркс теориясы бойынша капитал мен еңбектің өзара байланысы.

4. Неоклассикалық теория бойынша экономикадағы таңдау.

5. Адам капиталының әлеуметтік-экономикалық рөлі.

6. Өндірістік функция және оның түрлері.

Есептер және жаттығулар :

1. «Экономикалық адам» моделінің төмендегі белгілері бойынша модельді жасаған экономикалық мектептерді атаңыз:

 

Модельдер сипаттамасы мектептер
Бірінші бағыт Материалдық (ақшалай) қызығушылық  
Екінші бағыт Психологиялық сипат алған  
Үшінші бағыт Жай тауар өндірушіден, капиталистікке ауысу  
Төртінші бағыт Рухани қажеттілік  

 

2. Қажеттіліктердің түрін ажыратыңыз:

 

өндіріс құралдары мен жұмыс күшін тұтыну Жеке (тамаққа, киімге, демалысқа, қызметтерге және т.б. қанағаттандыру) және қоғамдық қажеттіліктер (ғылым, білім, мәдениет, қорғаныс және т.б.)

 

 

3. Ғылыми тұрғыдан осы пайымдаулардың барлығы дерлік орынды деп ойлайсыз ба?

- Жалақы ставкасының артуы еңбек ұсынысының кеңеюіне әкеледі

- Жер рентасының (жалдамалық төлемнің) артуы жер ұсынысының кеңеюіне әкеледі

- Пайыз қойылымының артуы еңбек ұсынысының кеңеюіне әкеледі

 

4. Рыноктық шаруашылықта инвестициялық қорлардың маңызды жабдықтаушылары – үй шаруашылығы. Капиталды бизнеске сала отырып үй шаруашылығы қандай құрбандыққа барады (яғни неден бас тартады)?

5. Сіз «қарызға өмір сүруді» жақтамайтын адамсыз. Осы аптада көлік сатып алу үшін сізге досыңыз ұсынған ақшаны алмадыңыз. Несиелік қатынастар беріп отырған таңдау еркінен бас тарта отырып сіз нені жоғалттыңыз? Не ұттыңыз?

6. Мына қатынаста берілген экономикалық категория қалай аталады?

Капиталдың физикалық шекті өнімі / салынған капиталдың мөлшері * 100 %

7. Жаңа технологиялардың, тұтыну тауарларының жаңа рыногының пайда болуы капиталға деген сұраныс қисығының жылжуына қалай әсер етеді? Бұл пайыз қойылымының деңгейінде қалай көрінеді?

8. Тропикалық климатты аралда жеті адам тұрады. Олар кокос, банан және тасбақаның жұмыртқаларын жинаумен шұғылданады. Әрбір күні 40 кокос, немесе 60 банан, немесе 15 тасбақаның жұмыртқасын жинайды. Осы аралдың экономикасының өндірістік мүмкіндіктер сызығын сызыңыз?

9. Қолда бар технология арқылы 2 орындықты 1 адам / сағатта, 3 орындықты 2 адам / сағатта өндіруге болады.

Анықтау керек:

а) аптасына 40 сағат жұмыс істейтін, 5 адамнан тұратын бригаданың өндірістік мүмкіншіліктер қисығы қандай болады?

б) егер өндірістегі еңбек шығындары 2 есе, жұмыс аптасының ұзақтығы ¼-ке қысқарған кезде өндірістік мүмкіншілітер қисығы қалай өзгереді?

в) 1-ші және 2-ші жағдайда 1 орындықты өндіруге кететін балама шығындар қанша?

 

 

Мәселелік жағдайлар:

1. Қандай экономикалық жағдайларда еңбекке сұраныстың өсуі мүмкін? 2005 жылы мұндай жағдайлар Қазақстан экономикасында болды ма?

2. Практикада неге «әрбірінен – қабілетіне қарай, әрбіреуге қажеттілігіне қарай» бөлу қағидасы жүзеге асырылмайды?

3. Экономикалық ресурстардың шектеулілігі мәселесі әрбір елдің саяси бағдарлануына байланыссыз болатын жағдай. Бұл мәселенің әміршілдік және рыноктық экономика жүйесінде шешілу әдістері қандай?

4. Ел аумағында экономистердің бағалауынша 1992 жылы халықтың 85 пайызға жуығы кедейлік шегінен тыс өмір сүрген. Бұл ресурстардың шектеулігінің шиеленіскен жағдайынан болды ма? Бұл жағдайдан шығу жолын табыңыз?

5. Егер де ресурстардың шектеулілігін, ал қажеттіліктердің шексіздігін ескерсек, онда уақыт өткен сайын қажеттіліктерді қанағаттандыру дәрежесінің төмендеу қаупі бар ма? (яғни ресурстардың сарқылуы және қажеттіліктердің өсуі тұрғысынан).

6. «Шекті пайдалылық» терминінде сіз нені түсінесіз? Шекті пайдалылық теріс мәнге ие бола ала ма?

7. Шекті пайдалылықтың тұтынылатын игіліктер санына қарай динамикасы қандай болмақ?

8. К. Маркс өзінің «Капитал» деген еңбегінде мынадай қорытынды жасайды: жұмысшылардың еңбегі үшін төленбеген ақы ғана капиталист пайдасының көзі болып табылады. Бұл пайымдауды талқылап, өз аргуметтеріңізді беріңіз.

9. Денсаулық үшін қауіпті спирттік ішімдіктер мен наркотиктерді экономикалық игілік деп қарастыруға бола ма?




Дата добавления: 2014-12-20; просмотров: 79 | Поможем написать вашу работу | Нарушение авторских прав




lektsii.net - Лекции.Нет - 2014-2024 год. (0.016 сек.) Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав