Читайте также:
|
Карл Раймунд Поппердің логикалық-методологиялық концепциясы. Карл Поппер 20 ғ. батыс филоофиясының əйгілі өкілі. Оның шығармалары философия, ғылым логикасы, ғылым методологиясы мен əлеуметтану салаларында жазылған / «Ғылыми білімнің логикасы мен дамуы», «Ашық қоғам жəне оның жаулары», «Историцизімнің жоқшылығы» т.б./ К. Поппердің атын «фаллибилизм» (ағл. fallible – қатеге бейімделген, күнəға батылған) атты ағыммен байланыстырады. Оның негізінде Поппермен ұсынылған жүйелердің «фальсифицияландыру принципі» жатыр. Универсалды пікірлерді фальсифицияландыру дегеніміз оларды «бар еместік» /жоқ/ түрінде бекіту. Демаркацияның мөлшері ретінде верификацияландыруды емес фальсифицияландыруды ұсыну қажет. Яғни, біз бір ғылыми жүйені тек сол жағымды түрде қабылдауды қажетті міндет етпеуміз керек, ал, оны эмпириялық тексеру арқылы жағымсыз мағынада шығару логикалық түріне лайықтықты қажет етуіміз дұрыс: эмпириялық жүйе тəжірибе арқылы өзін жоққа шығаруын рұқсат етеді.
Поппердің пікірінше ғылыми білімнің дамуы – ол бір жағымсыз теорияны жағымды теориямен ауыстыратың шексіз жəне тоқталмайтын процесс. Осындай теорияның құрылымын келесі түрде көрсетуге болады: 1. гипотезаны ұсыну; 2. гипотезаның фальсифицияландыру деңгейін өлшеу; 3. мүмкін фальсификаторлар саны көп жағымды гипотезаны таңдау қажет /яғни, күдікті гипотезалар лайыкты/; 4. эмпириялық тексеруі үстемді салдарды шығару жəне эксперимент өткізу; 5. принципиалды түрде өзгеше салдарды іріктеу; 6. Фальсификация жағдайында гипотезаның өзін жоққа шыгару, ал теория фальсифицияландырылмаса оны уақытша сақтау қажет; 7. конвенционалды /келісім/ түрде тексеруді тоқтатып, нақты фактілер мен теорияны шартты түрде қабылдауды бекіту. Басқаша айытқанда, Поппердің пікірінше, ғылым батыл түрде ұсынылған пікірлер жəне келесіде оны қатал сыңнан - қарсы мысалдарды табу - өткізумен дамиды. Осы философтың концепциясы жарты ғасырдың аралығында бір-неше модификациялық өзгеріске қарамай, өзінің тіректі негізін сақтап қалды. Яғни, тұрақты идея ретінде – ғылымның белгісі жəне ғылыми рационалдылықтың мəні – сынның қажеттілігі мен мүмкіндігімен қатар əр-қашанда өз ережелерін қайтадан қарастыру. Əр теория сыңнан осалды /əлсіздік/, олай болмаса, оны ғылыми деп санамайды. Теория фактілерге қарсы шықса онда оны жоққа шығару міндет. Реалдық ғылымда жоққа шығарылған теория мен гипотеза жедел түрде жойылады ма деген сұрақ қайшы, бірақ Поппер үшін, егер ғалым алдына оның теориясының əлсіздігі мен құлдырау фактісі айқын қойылса, бірақ ол теориясын қолдап қалса, яғни, ол рационалсыз жəне «ғылым ойының» ережесін бұзады. Сөйтіп, ғылыми теорияның ауысуы жəй емес, мəнді түрде қажетті. Поппердің айытуынша, ғылыми танымның тарихы батыл ұсыныстары мен оларды жоққа келтіруден, жəне «перманентті революциялар» тарихы ретінде көрсетілген. Сол себепте, Поппер үшін, ғылыми революция деген ұғым үстемді айналыс түрінде көрсетіледі, бір-бірін жоққа келтіретін теориялардың арасындағы қайшылықтар мен сол жағдайдың өзгеше ұштастығың білдіретін, мысалы, фундаменталды теорияларға қатысты болса. Осы модельдің онтологиялық негізі болып «үшінші əлем» атты концепция табылады. Өзінің «Үшінші əлем» аталған концепциясында, «Объективтік білім» атты шығармасында ол келесі үш əлемді ажырату қажет деп тезис ұсынады: «біріншіден, физикалық объектілер əлде физикалық жағдайлар əлемі; екіншіден, сана, ойлау /менталитет/ жағдайы жəне іске диспозиция мүмкіндігі; үшіншіден, ойлаудың объективтік мазмұны, əуелі, ғылыми идеялардың, поэтикалық ойлар мен өнер шығармалары» Үшінші əлем физикалық əлем мен сананың нəтижесі, адам іс- əрекетінің нəтижесі. Оның қажетті шарты тілдің шығуы. Тілде тұрақталып, білім «объективтік рухқа» айналып, объективтік қасиетке ие болады. Поппер тоқталғандай, «үшінші əлем» үстемді түрде, оған əсер етседе, біз оған əсер етсекте, автономды. Үшінші əлемнің тұрғындарына теориялық жүйелер, мəселелер мен сынау пікірлер, журналдар, кітаптар мен кітапханалардың мазмұны кіреді. Ғылыми теориялардың даму процесстерінің өздерінің даму логикасы бар. «Менің зерттеу логикам білімнің даму теориясының мүмкіндік пен қатесін, яғни, қатені жоюдан тұрады. Ал, ол болса –Ламарктің ереже нұсқаулары, үйрету арқылы емес, Дарвинның селекциясы, ріктеуі арқылы». Осы аналогияны Поппер өмірінің соңында теорияның динамикасының төрт фазасы атты схемасында ұсынды:
1) Мəселе /бақылау емес/;
2) Шешу əрекет жасау - гипотезалар;
3) Қатені жою – гипотеза мен теорияның фальсификациясы;
4) Сыңшыл сұхбат нəтижесінде жаңа жəне мəселені нақты қою”.
Қорыта айытқанда, попперлік «ғылыми теориялар» ғалым дүниесіне қатыспай идея əлеміне толық қатысты. Ғалымдардың іс-əрекеті рационалды болу қажет, яғни, теориялық құрылымды басқамен айуыстыру. Ғалымдардың «ашық қоғамында» интеллектуалды күрестен басқа ештеңе жоқ; сайысқа адамдар емес, идеялар шығады, ал, адамдар ғылымға адал қызмет жасау керек. Сол себепте, біз Поппердің көзқарасында жетілген «ғылыми революцияның құрылымын» таппаймыз.
Дата добавления: 2015-02-16; просмотров: 79 | Поможем написать вашу работу | Нарушение авторских прав |