|
Читайте также: |
СУАРУ МЕЛИОРАЦИЯСЫ
Оқу құралы
С.И.Қошқаров,
Г.Қ.Қалманова,
А.О.Олжабаева
СУАРУ МЕЛИОРАЦИЯСЫ
Оқу құралы
Ызылорда 2014
УДК
ББК
Пікір жазғандар:
Өмірзақов С.Ы., Жақаев атындағы Қазақтың күріш шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының бас директоры, техника ғылымдарының докторы
Тілеуқұлов А.Т., Қазақ ұлттық аграрлық университетінің профессоры, ауылшаруашылығы ғылымдарының докторы
Қошқаров С.И., Қалманова Г.Қ., Олжабаева А.О. Суару мелиорациясы. Оқу құралы. – Қызылорда, 2014. - 130 б.
ISBN
Суару мелиорациясының негізгі қағидалары, мелиорацияны жіктеу; жалпы жағдайы және дәлелдемелері: мелиорацияның түрлері және оның қажеттілігі, ауылшаруашылық дақылдарды суару тәртібі, суару әдістері және оған қажет суару қондырғылары; күріш дақылының суару жүйелері берілген. Топырақтағы ылғал, ауа, жылу және қоректік режимдерді реттеудің негізгі қағидалары, жерді мелиорациялаудағы жобаларды экологиялық қажеттілікке сәйкестендіру әдістемелері сипатталған.
Оқу құралы Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандартына (ҚР МЖМБС 3.08.387-2006) сәйкес дайындалған, жоғары оқу орындарының ауыл және су шаруашылығы мамандықтарына арналған.
УДК
ББК
ISBN
КІРІСПЕ
Ауыл шаруашылығы өндірісін тұрақты түрде жүргізуде мелиорация жұмыстарының маңызы ұлғайып, халқымызды азық-түлікпен қамтамасыз етудегі үлесі артты. Қазіргі уақытта мелиорация еліміздің барлық аймақтарындағы ауыл шаруашылығын одан әрі өркендету жұмыстарының құрамды бөлігі болып саналады.
Ауыл шаруашылығы мелиорациясы дегеніміз – ауыл шаруашылық дақылдарынан мол және тұрақты өнім алу үшін, қолайсыз табиғи жағдайларды (гидрогеологиялық, топырақтық, агроклиматтық) түбегейлі жақсарту жолында қолданылатын ұйымдастыру шаруашылық және техникалық шаралар жүйесі.
Жерді мелиорациялау (латын тілінен аударғанда «жақсарту» деген мағынада) – гидротехникалық және мәдени-техникалық жұмыстардан, топырақтың су және жел эрозиясымен күресуден, қышқыл топырақтарды әктеуден және сортаңданған топырақтарды гипстиеуден, агроорманмелиорациялық және тағы басқа шаралардан тұрады. Бұлардың негізгісі гидротехникалық мелиорация (суару, суландыру және құрғату) және мәдени-техникалық шаралар (жерді бұтақтардан тазарту, ағаш түптерін тамырларымен жұлу, төмпешіктерді тегістеу, тастарды жинап алу және топырақты алғашқы рет баптау) болып саналады.
Мелиорация ауыл шаруашылық өнімдерін арттырып қана қоймай, сондай-ақ ауа райының әртүрлі құбылмалылығының өзінде тұрақты өнім алудың негізін жасайды.
Мелиоративтік жұмыстар өте ерте қолға алынған. Қазіргі Орта Азия республикалары жерлерінде суаруды осыдан 10 мың жыл бұрын қолданғаны белгілі болып отыр. Кавказ аймағында да суару жүйелері көне заманнан бері қолданыла бастаған.
Мелиорацияның негізгі түрлерінің бірі – гидротехникалық мелиорацияға жер бойындағы су режимін реттеу жатады, былайша айтқанда ылғалдылығы жетіспейтін топырақты қолдан суару немесе ылғалдылығы шамадан тыс топырақты құрғату жатады. ҚАзақстандағы ауыл шаруашылық дақылдары өнімдерін өндіретін егістіктердің 70%-тен астамы қуаң және ылғалдылығы жеткіліксіз аймақтарда орналасуына байланысты суару және суландыру жұмыстарының алатын орны өте зор.
Соңғы жылдары Қазақстанда суармалы жерлердің көлемі артып, қазіргі уақытта 2,3 млн.гектарға, ал осы жерде өндірілетін өнім, барлық ауыл шаруашылық өнімдерінің 30-35 процентіне жетті.
Суарылатын негізгі алқаптар Алматы, Жамбыл, Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан және Шығыс Қазақстан облыстарының оңтүстік аудандарында орналасқан.
Республикада суарылатын жерлерден мақта мен күріштің 100, көкөністің 70 процентке жуығы, жүгері дәнінің 40, құнарлы және шырынды мал азығының 20 проценттен астамы, көптеген жеміс, жүзім және басқа да шаруашылық өнімдері өндіріледі.
Қазіргі кезде республикада суару жұмыстары барлық облыстарда жүргізіледі. Мысалы, Алматы облысында суармалы жерлерде өндірілетін өнімнің сыбағалы салмағы - 70%, Оңтүстік Қазақстан облысында - 85%, Жамбыл облысында - 67%, ал Қызылорда облысында ауыл шаруашылығының барлық өнімі тек суармалы жерлерде өндіріледі.
Соңғы жылдары республиканың шөл және шөлейт аймақтарында жүздеген мың гектар жерлерді жүйелеп суаруды қамтамасыз ететін көптеген ірі гидротехникалық құрылыстар салынып іске қосылды: Іле өзенінде аумағы 2,8 млрд м³ Қапшағай су қоймасы және электр станциясы, Сырдария өзенінде аумағы 5,7 млрд м³ Шардара су қоймасы және Қазалы гидроторабы, сондай-ақ Бөген және Бадам су қоймалары.
Жерді мелиорациялауды қарқынды жүргізу, суармалы жерлерді дұрыс пайдалану үшін келешек агрономдарға, агромелиораторларға және фермерлерге мелиорация маңызын терең түсіндіру, сонымен қатар агромелиоратор мамандарын даярлауды көбейту қажет.
Сондықтан да «Суару мелиорациясы» пәнінің мақсаты – егіншілікке берілетін суды үнемдеп және бірқалыпты тарату арқылы ауыл шаруашылық дақылдары өнімділігін арттыру, сонымен қатар топырақ құнарлылығын сақтап, суармалы жерлердің сортаңдануы, эрозияға ұшырауымен күресу жолдары жөнінде студенттерге теориялық білім мен тәжірибелік мағлұмат беру болып табылады.
Тарау. Мелиорацияның мақсаты, Қазақстанның табиғи аймақтары, мелиорацияның қажеттілігі, мелиорацияның қоршаған ортаға әсері.
Дата добавления: 2015-09-11; просмотров: 156 | Поможем написать вашу работу | Нарушение авторских прав |