Читайте также:
|
Жанама салықтар мемлекеттің фискалдық қажеттіліктерін көрсетеді. Оларды дұрыс пайдалана білу, баға белгілеу процесі мен тұтыну құрылымына позитивті түрде әсер етеді.
Сонымен қатар, салық төлеушілерге табыстарына тікелей салық салудан гөрі шығындарына салық салу деңгейінің өскені тиімдірек.
Жанама салықтарға: қосылған құнға салынатын салық және акциз жатады. Сонымен қатар сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер де жатады (кедендік баж түріндегі кедендік табыстар, экспортқа және импортқа салық, ішкі базарда әрекет ететін тауарлардың бағанасының өзгеруі).
Салықтар әрдайым мемлекеттік заңға байланысты белгіленген, анықталған қайнар көздерден алына бермейді. Кейбір салықтар ұлттық экономиканың әр-түрлі құрастырылған белшектеріне ауысуы мүмкін. Осы себептен салықтардың қазіргі түрлерінің мүмкін ауысуы саласын дәл анықтау қажет және салықтардың соңғы ауысуы пунктерін ашу қажет.
Басқаша айтқанда салық ауыртпашылығы басқа түрлерге ауысуы мүмкін. Салық проблема теориясында салықтардың ауысуы ең қиын мәселе болып табылады. Сонымен қатар бұл құбылыстың практикалық мағынасы өте үлкен, себебі ол салық саясатында барлық мемлекеттік биліктің жобалауын төңкеріп жіберуі мүмкін.
Салықтар белгілі бір шарттар арқылы ауысуы мүмкін. Ең алдымен салық қандай да бір нарық операциясымен байланысқан кезде болуы мүмкін. Мысалы: сату, сатып алу, жалға беру. Бұл кезде салық төлеуші бұны нарық операциясымен салықты байланыстыруға және салық бағасы көлемін көтеруге тырысады.
Осылай акциз салынған тауар өндіруші, тауарды сата отырып, тауар бағасына акциз суммасын қосуға тырысады және сол арқылы оны тұтынушыға аударады.
Салықтардың ауысу мүмкіндігі нарық жағдайына, сұраныс қатынасына және тауар мен баға ұсынысына байланысты. Егер салық төлеуші тауар құнын төлеген салықты жабу мақсатында көретіндей мүмкіндігі болса, онда ол салықты ауыстырып жіберетін жағдайда болады, яғни бір субъекттен екінші бір субъектке (тұтынушыға) салықтың ауысуы.
Бірақ нарықта ауысуы сұраныстан көп болса және баға төмендесе, онда салық субъекті бағаны көтеруге мүмкіндік болмайды және тауарды төмен бағамен сатуға міндетті. Бұл кезде салықты алып жүруші оны түгелдей немесе бөлшектей артқа алып тастайды, басқа субъектке (мысалы сатушыдан, өндіруші сатып алушыға, ал акциз немесе қосылған құн салығын төлеуі керек) ал оны өз есебіне алуы тиіс. Бұл кері ауысу жағдайы.
Салықтардың тікелей және жанамаға болуына дәл осы негіз болды.
Тіке салық - бұл салық тікелей оны алып жүрушісінен алынады. Бұл салықтың маңызды артықшылығы келесідей:
1. Тіке салық мемлекетке көлемі жағынан дұрыс және белгілі болады. Расында, егер мемлекетте экономикалық тұрақтылық өндірістік дағдарыс және соғыс болмаса, онда бұндай қоғамда халықтың кірісі көбейеді, демек салықтың көлемі абсолютті қатынаста жоғарылайды. Бір қалыпты дамушы қоғамда тіке салықтар қашанда кірістің көзі болып табылады.
2. Тіке салықтар, жанама салықтарға қарағанда салық төлеушінің нақты төлем қабілеттілігін дәлірек ескереді. Осылай табыс салығына салық салынбайды минимумнан максимальды ставкаға дейін прогрессивті шкала орнатылады, осы арқылы әлеуметтік шындықты жүзеге асыруға мүмкіндік бар.
3. Тіке салықтарды төлеу кезінде мемлекет сөзсіз салықты алып жүрушілермен байланысқа түседі және азамат ретінде оның міндеттерін анықтай алады. Салықты алып журуші табыстың қай бөлігі мемлекетпен алынатынын сезінеді және ол алуларды бақылай алады.
Ол өзі-өзінің қаржылық жұмыстарының дұрыс жүруіне мүдделі, ал жанама салықтар кµбіне салық төлеушілерге белгісіз болуы мүмкін.
4. Тіке салықтар негізінде өзіндік табыстан алынады және олар экономикаға түгелдей әсер ете алмайды, жанама салықтар ауыстырылады, барлық жерде алынады және экономиканың әр түрлі салаларында өзінің болжаусыздығымен қауіпті.
Кейс сұраќтары:
1. Бюджет кірістерініњ оптималды ќ±рылымы ќандай болуы керек?
2. Бюджетті толыќтыру кµзі ретінде жанама салыќтардыњ дамуына баѓа беріњіз.
3. Жанама салықтар бюджет кірістеріне ќалай єсер етеді?
4. Жанама салықтарды төлеуден жалтарумен ќалай к‰ресуге болады?
5. Жанама салықтардыњ бєсекелестікке єсеріне ќандай баѓа бересіз?
16. Кәсіпорынныњ ќаржылыќ жаѓдайын талдау
Талдау “Хамле” ЖШС мәлiметтерiнiң негiзiнде жасалған.
Кесте 1
| Көрсеткiштер | ауытқу | ||||
| Абс. | % | ||||
| 1. | Өнiмдi (жұмыс, қызмет) өткiзуден түсетiн табыс | 104,1 | |||
| 2. | Өткiзiлген өнiмнiң өндiрiстiк өзiндiк құны | 104,3 | |||
| 3. | Жалпы табыс (1 қатар–2 қатар) | 102,8 | |||
| Кезең шығандары | 222,2 | ||||
| Негiзгi қызметтен түскен кiрiс (3қатар - 4қатар) | -13204 | -23751 | * | ||
| Негiзгi емес қызметтен түскен кiрiс | -2495 | 5,5 | |||
| Таза кiрiс (5қатар + 6қатар) | -13059 | -26246 | * |
Жалпы табыстың нақты көлемi жоспарланған көлемiн 1768 мың теңгеге көп.
Бұл ауытқуға келесi факторлар әсер еттi:
1) өткiзiлген өнiмнiң өндiрiстiк құны;
2) өнiм бiрлiгiнiң бағасы;
3) өткiзiлген өнiм көлемi (саны);
4) өткiзiлген өнiм құрамындағы құрылымдық өзгерiстер.
Өткiзiлген өнiмнiң өндiрiстiк өзiндiк құнының жоспармен салыстырғанда төмендеуi немесе өсуi кезiнде жалпы табыс сәйкесiнше өседi немесе азаяды. Бiздiң мысалда артық шығындалу болған, бұл жалпы табыс көлемiн 9651 мың теңгеге төмендеттi (236478-226827).
Басқаша айтқанда, бұл фактордың әсерiнiң мөлшерi өнiм өткiзуден түскен нақты түсiмнен жоспарланған мөлшердi алып тастау жолымен анықталады.
Өткiзу көлемiнiң өзгерiсiнiң жалпы табыс ауытқуына әсерiн анықтау үшін алдымен өткiзу көлемi бойынша жоспардың орындалу дәрежесiн анықтау керек. Табыс көлемi осы факторға тiкелей ‰йлесiмдi тәуелдi болғандықтан, жоспарлы табысты өткiзу көлемi бойынша орындалу пайызына көбейту керек.
Арнайы әдебиеттердi оқып-зерттеу, тауар өнiмдерiн өткiзу көлемi және оның құрамындағы құрылымдық өзгерiстер сияқты факторлардың табысқа тигiзетiн әсерiн талдау тұрғысында, онда пiкiр таластары жүргізiлетiндiгiн көрсеттi.
Есептеу үшін өткiзiлген өнiмнiң көлемiн әр т‰рлi бағалау ұсынылады: қолданыстағы өткiзу бағасымен өндiрiстiк өзiндiк құны бойынша. өткiзiлген өнiмнiң көлемi бойынша жоспардың орындалу пайызын есептеу кезiнде әр қалай бағалау, пайдаға әсерiн анықтау кезiнде айтарлықтай ауытқуларға әкеледi. Бiрiншi әдiс экономистермен терiске шығарылған, өнiмдi өткiзуден түсетiн табыстың өзгеруi өткiзудiң физикалық көлемiнде ғана емес, сондай-ақ құрылымындағы өзгерiстерге байланысты өткiзiлген рентабельдiлiгiне де әсер етедi. Қазiргi кезде бағалар к‰нделiктi к‰рделi өзгерiстердi бастан кешiруде, сондықтан бағалау әлдеқайда дәлелдi болып табылады.
Бiз талдап отырған кәсiпорын тауарлы өнiмдi өткiзу бойынша жоспарды 4,1%-ға асыра орындады (268020/257516×100)-100
Талдау жұмысының теориясы мен тәжiрибесiнде, өткiзiлген өнiм құрамындағы құрылымдық өзгерiстердiң жалпы табысқа әсерiн есептеудiң екi тәсiлi бар:
1) “Өткiзiлген өнiмнiң нақты көлемiне жоспар бойынша” есептелiнген, алынуға тиiстi жалпы табыс сомасын өткiзу көлемi бойынша жоспардың орындалу коэффициентiне тұзетiлген жалпы табыстың жоспарлы мөлшерiмен салыстыру арқылы;
2) “Өткiзу көлемiнiң өзгеруi” факторының әсер ету соммасын “өткiзiлген өнiмнiң нақты көлемiнiң жоспар бойынша” есептелiнген және алынуға тиiстi табысының көрсеткiштерi арасындағы айырмадан шегеру арқылы (қалдық тәсiлi).
Тәжiрибеде екiншi тәсiл жиi қолданылады, өйткенi бұл фактор әсер ету көлемiн есептеуге дейiн өткiзу көлемiнiң өзгерiсiнiң әсерiн анықтайды. “өткiзiлген өнiмнiң нақты көлемiнiң жоспар бойынша” есептелiнген, алынуға тиiстi жалпы табыс сомасы осы екi факторлардың жиынтық әсерiн сипаттайтын болғандықтан, бұл сомадан өткiзу көлемiн қолданудың әсерiн шегеру арқылы өткiзiлген өнiм құрамындағы құрылымдық өзгерiстерiнiң пайдаға тигiзетiн әсерiн анықтайды.
Кейс сұраќтары:
1. Кєсіпорынныњ табыстарыныњ ќ±рылу кµздеріне баѓа беріњіз.
2. Ќұрылымдық өзгерiстер табысќа ќалай єсер етеді?
3. Өткiзiлген өнiмнiң өндiрiстiк өзiндiк құнының жоспармен салыстырғанда төмендеуi немесе өсуi кезiнде жалпы табыс ќалай µзгереді?
4. Кєсіпорынныњ µнімге баѓа белгілеу саясатын ±сыныњыз.
5. Өнiмнiң өндiрiстiк өзiндiк құнын тµмендету бойынша ±сыныстар беріњіз
17. ЌР жол тасымалдаудыњ дамуы
2004 жылы қаңтар – маусым айларында мемлекетімізде жүк тасымалдау көлемі 747,3 млн. тоннаны құрады, бұл көрсеткіш 2003 жылдың дәл осы мерзімімен салыстырғанда 9,6% өскенін көрсетеді.
Мемлекетіміздің темір жол көлігімен 2004 жылдың қаңтар – маусым айларында 96,4 млн. тонна жүк тасымалданған. 2003 жылдың осы кезеңдерімен сәйкес салыстыратын болсақ 2004 жылы бұл көрсеткіш 18,8%-ке есіп отыр.
Автомобиль көлігі мекемелерімен 2004 жылдың қаңтар – маусым айларында 15,3 млн. тонна жүк тасымалданған. 2003 жылдың ақпан – июнь айларымен салыстырғанда осы салада жүк тасымалдау көлемі 21,6%-ке өскен. 2004 жылдың қаңтар – маусым айларында автокөлікпен тасымалдау 569,8 млн. тоннаны құрап отыр, бұл алдыңғы жылдың осындай кезеңіндегі көрсеткіштерімен салыстырғанда 8,5%-ке көп.
Магистральді құбыр жолдары бойынша 2004 жылдың қаңтар – маусым 80,9 млн. тонна жүк тасымалы жүзеге асырылған, 2003 жылдың қаңтар – маусым айларымен салыстырғанда бұл көрсеткіш 6,9%-ке көп. Тасымалданған жүктердің жалпы көлімінің 24,0 млн. тоннасын (2003 жылдың осы кезеңіне сәйкес 118,5%), газ – 56,9 млн. тонна (102,6%).
2004 жылдың алғашқа алты айы ішінде мемлекетімізде әуе арқылы жүк тасымалдау 10197,6 тонна немесе 109,4% болып отыр.
Кейс сұраќтары:
1. Транспорт ж‰йесін дамытудыњ экономика ‰шін мањызын сипаттањыз.
2. Транспорттыќ инфроќ±рылымды дамытуда мемлекеттік саясат ќандай болуы керек?
3. Транспорттыќ инфроќ±рылымды ќаржыландыру кµздері мен олардыњ м‰мкіндіктеріне баѓа беріњіз.
4. Жергілікті бюджеттерде кµлік саласын дамытуѓа баѓытталѓан ќаржылардыњ кµлемі мен ќ±рылымы ќандай болуы керек?
5. ЌР жол тасымалдауды дамытудаѓы негізгі мєселелерді атањыз.
Дата добавления: 2015-09-10; просмотров: 200 | Поможем написать вашу работу | Нарушение авторских прав |