Читайте также:
|
Мемлекеттің экономикалық үдерістерге әсері рыноктық өзін-өзі реттеуді мемлекеттік реттегіштермен үйлестіре қолдану арқылы жүзеге асады.
Экономиканы мемлекеттік реттеу барысында жалпы, жекеленген және арнайы әдістер қолданылады.
Жалпы әдістер қатарына, мұны реттеу методологиясы деуге де болады, таным әдістері, жүйелілік әдісі, қоғамдық ұдайы өндіріс теориясы т.б. кіреді.
Макроэкономикалық процестерді зерттеу методологиясы, әлеуметтік-экономикалық құбылыстардағы қайсыбір оқиғалардың дамуын болжау сандық және сапалық сараптау әдістеріне, сондай-ақ жүйеленген кешенді тәсілдерге негізделеді.
Методологияны қолдану арқылы туындайтын қорытындылардың ғылыми негізділігінің қажетті алғышарты объективті экономикалық заңдарды және олардың әрекет ету механизмін терең түсінуде ғана емес, сонымен бірге олардың шынайылығын практика жүзінде тексеру болса керек.
Экономиканы мемлекеттік реттеудің жекелеген әдістеріне статистикалық, экономикалық-математикалық т.б. әдістер жатады.
Көптүрлі статистикалық әдістердің ішінде реттеу ісіне қолдануға қолайлы келесі әдістерді атап көрсетуге болады;
Олар:
• Экстраполяция әдісі;
• Экономикалық топтастыру әдісі;
• Индекстік әдіс;
• Бюджеттік әдіс.
Экстраполяция әдісі негізінен бастапқы болжамдарды, бағдарламаларды басты бағыттар жобасын талдап жасау кезінде қолдануға қолайлы. Бұл әдістің дәлдігі қолдану кезеңі кеміген сайын арта түседі.
Экономикалық топтастыру әдісі мемлекеттік реттеуде кеңінен пайдаланылады. Топтастыру әдісін қолдану нәтижесінде өзінің құрамы бойынша күрделі жиынтықтарды қайсыбір біртекті белгісі бойынша топтарға бөліп қарастыруға мүмкіндіктер туғызады. Сараптау, ең алдымен ортақ белгі бойынша топтастырылған құрылымдық, динамикалық және құрылымдық-динамикалық топтастыру көмегімен жүзеге асырылады. Айталық, халықтың өмір сүру деңгейін сипаттау үшін жан басына шаққандағы ақшалай табысы, жан басына шаққандағы күнкөріс минимумы, бір мың адамға шаққандағы аурухана төсектері т.б. алынады.
Бюджеттік әдіс мемлекеттік статистикалық органдар жүргізетін халықтың өмір сүру деңгейін статистикалық бақылау әдісі болып табылады. Зерттеу материалдары тұрғындарды материалдық әл-ауқаттылығы, тұтынуы, ақшалай шығындары бойынша негіздік рөлін атқарады. Олар әртүрлі құрамдағы отбасылардың тұтыну шығындары құрылымын сипаттау үшін маңызды ақпарат көзі бола отырып, тұрғындарды қолда бар ресурстарының деңгейі бойынша жіктеуге мүмкіндік береді, сондай-ақ үй шаруашылығындағы тұтынушылық сұраныс динамикасы өзгерістерін анықтауға көмектеседі. Үй шаруашылығы бюджеттерін зерттеу материалдары тұтынушылық бағалар индексін, ұлттық табысты, халықтың нақты табыстарын есептеуде кеңінен қолданылады.
Экономиканы мемлекеттік реттеудің барлық формаларында ерекше рөл атқаратын арнайы әдістерге баланстық, мақсатты-бағдарламалы және нормативтік әдістер жатады.
Қазақстан Республикасы өңірлерінің дифференциациясы деңгейінің жоғары болуы, яғни экономикалық және әлеуметтік даму дәрежелерінің әрқилылығы тиімді өңірлік әлеуметтік саясат жүргізуді талап етеді. Өңірлік саясат табиғи-географиялық, ұлттық-мәдени факторлардың өзіндік сипатын, өңірлердің шаруашылық кешендері мен ғылыми-техникалық әлеуеті ерекшеліктерін ескеруі тиіс. Өңірлік әлеуметтік саясаттың мақсаты – әрбір өңірдегі тұрғындардың лайықты әл-ауқаты деңгейін қамтамасыз ету болып табылады.
Мемлекеттің экономикаға тікелей әсер ету әдістеріне келесі шаралар жиынтығын жатқызуға болады. Олар:
• Экономика дамуының стратегиялық мақсаттарын анықтау және оларды индикативтік жоспарларда, мақсатты бағдарламаларда көрсету;
• Мемлекеттік тапсырыстар және белгілі бір өнім түрлерін жеткізуге, жұмыстарды атқаруға, қызмет көрсетуге келісім-шарттар жасау:
• Бағдарламаларға, тапсырыстарға және келісім-шарттарға мемлекеттік қолдауды жүзеге асыру;
• Технологиялар және өнімдердің сапасы мен сертификациясына нормативтік талаптар;
• Құқықтық және әкімшілік шектеулер және белгілі бір өнімдерді шығаруға тыйым салу және т.б.;
• Тауарлардың экспорты және импорты бойынша операцияларды лицензиялау, яғни сыртқы сауда операцияларын қадағалау.
Экономикалық процестерді мемлекеттік реттеудің жаңаша әдістері негізінен тауар-ақша тетіктеріне сүйенеді де рыноктық шаруашылықтағы «ойын ережелерін» шаруашылық жүргізуші субъектілердің экономикалық мүдделеріне әсер ету арқылы жүзеге асырады. Оларға мыналар жатады:
• Салық салу, салықтың деңгейі және салықтық жеңілдіктер жүйесі;
• Бағаларды реттеу, олардың деңгейлері мен арақатынастарын анықтау;
• Ресурстар үшін төлемдер, кредит үшін пайыздық қойылымдар және кредиттік жеңілдіктер;
• Экспорт және импортты кедендік реттеу, валюта бағамдары және валюта айырбастау шартта
Дата добавления: 2015-09-10; просмотров: 50 | Поможем написать вашу работу | Нарушение авторских прав |